O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ′ lim vazirligi

Aqliy mehnat kishilarining oqilona ovqatlanishi 
Ma'lumki aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchilar deganda 
olimlar, yozuvchilar, jurnalistlar, tarbiyachilar, ayrim tibbiyot xodimlari, 
kotibalar, o‘qituvchilar, hisobkitob bilan shug‘ullanuvchilar,idora 
xodimlari, kompyuter hamda boshqaruv pultlari bilan ishlovchilar, 
rahbarlar va boshqalar tushunilib, ularning mehnat faoliyati yuqori 
darajadagi ruhiyhissiy zo‘riqish va nisbatan kamharakatlilik bilan 
ifodalanadi. Bunday holat vujudning barcha vazifalariga ta'sir qilib, 
markaziy asab va yurakqon tomir tizimlarini zo‘riqtiradi. 
Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, aqliy mehnat kishilari 
orasida ortiqcha tana vazniga ega bo‘lganlar boshqa aholi guruhlariga 
qaraganda ko‘p bo‘lib, ular sobiq ittifoq davrida o‘rtacha 32,8%
tashkil qilgan. Bu toifa odamlar iste'mol qiladigan taomlarning umumiy 
quvvat zahirasi aksariyat hollarda ehtiyojdan ortiq, asosiy oziq 
moddalarining bir-biriga nisbatan me'yor darajasidan chetga chiqqan va 
ovqatlanish tartibi (rejimi) ham oqilona ovqatlanish tamoyillariga 
to‘g‘ri kelmaydigan bo‘ladi.
Aqliy mehnat kishilarining barchasi mehnat faoliyati uchun 
quvvat sarflash bo‘yicha aniqlangan guruhlarning birinchisiga, ya'ni 
eng kam energiya sarflovchi guruhga mansub bo‘lib, bir kecha-
kunduzda bu ko‘rsatkich o‘rtacha 2100-2450 kaloriyani tashkil qiladi. 
27-jadvalda ushbu guruh vakillari uchun kunlik ovqatdagi quvvat va 
oqsil, yog‘ va uglevodlar miqdori ko‘rsatilgan. 
28-jadval
Aqliy mehnat bilan shug‘ullanuvchilarning quvvat va asosiy 
oziq moddalarga talabi 
Oqsillar, g 

---

326 
Yosh
guruhi 
Jinsi
Quvvat 
(kkal) 
Yog‘lar 
(g) 
Uglevodl
ar 
(g) 
Jami Shund
an 
hayvo
n 
oqsili 
18-29 
30-39 
40-59 
Erkaklar 
2450 
2300 
2100 
72 
68 
65 
40 
37 
36 
81 
77 
70 
358 
335 
303 
18-29 
30-39 
40-59 
Ayollar
2000 
1900 
1800 
61 
59 
58 
34 
33 
32 
67 
63 
60 
289 
274 
257 
Ushbu guruh odamlari uchun kunlik ovqat quvvatining 12% 
oqsillar, 30% yog‘lar va 58% uglevodlar hisobidan bo‘lishi, iste'mol 
qilinadigan yog‘larning 55% hayvon yog‘lari, 45% o‘simlik yog‘lari 
bo‘lishi tavsiya qilinadi. Ular har kuni 6070 g shakar qabul qilib turishi 
kerak. Aqliy mehnat kishilarida ko‘pincha ovqat bilan qabul qilinadigan 
va harxil faoliyat uchun sarflanadigan quvvat muvozanati buzilishi 
kundalik ovqat tarkibiy qismining maqsadga nomuvofiqligi hamda 
yaqqol kamharakatlilik kuzatilganligi bois, ularda tana vaznining 
me'yordan oshiq bo‘lishi (semizlik) va moddalar hamda quvvat 
almashinuvining buzilishi bilan bog‘liq hastaliklar teztez uchrab turadi. 
Shuning uchun ular iste'mol qiladigan taomlar tarkibida antisklerotik 
moddalar ko‘paytirilib, asosiy oziq moddalari hisobidan qabul 
qilinadigan 
va 
vujud 
tomonidan 
sarflanadigan 
quvvat 

---

327 
muvozanatlashtirilish, turmush tarzini jismoniy tarbiya va sport bilan 
shug‘ullanib turish tegishli o‘rin olishi zarur. Ularning ovqati biologik 
jihatdan 
to‘la 
qiymatli, 
quvvat 
jihatdan 
esa 
to‘la 
muvozanatlashtirilgan bo‘lmog‘i kerak. Bu narsa ovqat tayyorlashda 
tegishli mahsulotlarni tanlab olish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Chunonchi, oqsillar va yog‘lar bobida hayvon mahsulotlari me'yoridan 
oshib ketmasligi, ovqatga to‘la qiymatli o‘simlik yog‘laridan, 
kletchatka singari oziq tolalariga boy uglevodlardan ko‘proq ishlatish 
ma'qul. Ovqatda yog‘lar almashinuvini buzmaydigan va antisklerotik 
moddalardan (metionin, sistin, A vitamini, D vitamini, E vitamini, B
1
vitamini, B
2
vitamini, PP vitamini, C vitamini va boshqalar) boy bulishi 
maqsadga muvofiq. Bunday moddalarning tabiiy manbalari baliq, mol, 
qo‘y, parrandalar go‘shti, sutqatiq, pishloq, o‘simlik yog‘lari, 
grechka va so‘li yormasi, mosh, no‘xat, loviya, soya, ko‘katlar, meva 
va sabzavotlardir.
29-jadval