O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi markazi, buxoro viloyat o`rta maxsus ta`lim boshqarmasi buxoro davlat universiteti qoshidagi 4-son akademik litsey

Jins bilan birikkan holda irsiylanish 
Misol:
Gemofiliya kasalligini hosil qiluvchi h gen X xromosomada joylashgan. Otasi gemofiliya bilan 
kasallangan sog`lom qiz ota-onasi sog`lom bo`lgan yigitga turmushga chiqqan Ulardan: a)tug`ilgan qiz-
o`g`il bolalarda mazkur kasallikning namoyon bo`lish ehtimoli qanday? b)agar shu oilaning tashuvchi 
bo`lmagan qizlari sog`lom yigitga turmushga chiqsa nevaralarda gemofiliya kasalligi namoyon bo`lish 
ehtimoli qanday? 
Yechish: 
Qizning X
h
Y, yigitning ota-onasi X
H
X
H
, X
H
Y 
qiz(tashuvchi) yigit (sog`lom) 
sog`lom sog`lom tashuvchi gemofilik 
Bu nikohdagi o`g`illarning 50 % I sog`lom, 50 % I gemofilik, qizlar 100 % sog` bo`ladi. Lekin ularning 50 
% tashuvchi bo`ladi. 
b) sog`lom sog`lom
X
H
X
H
x X
H
Y Bu nikohdan sog`lom o`g`il va qiz tug`iladi.
gameta X
H
X
H
Y
F
2 
X
H
X
H
X
H
Y
sog`lom sog`lom 
Mustaqil yeching
1.Daltonizm kasalligi jinsga bog`liq holda irsiylanadigan retsessiv belgi bo`lib, X-xromosomada joylashgan. 
Daltonik odamning qizi daltonik odamning odamning o`g`liga turmushga chiqdi. Yigit va qiz ranglarni 
normal ajratadi. Ota- ona va F
1 
o`g`illarning genotipini aniqlang? 
2. Daltonizm-retsessiv holda irsiylanadigan (d) kasallik bo`lib, X-xromosomada joylashgan. Qanday 
genotipli oilada tug`ilgan farzandlardan faqat o`g`il bolalar daltonizm bilan kasallanishi mumkin? 
3. Gemofiliya bilan og`rigan erkak sog`lom ayolga uylanganda oilada sog`lom farzandlar tug`ildi. Agar 
farzandlarning hammasi so`glom odamlar bilan turmushga chiqsa, nevaralarining necha foizi kasal bo`lishi 
mumkin? 
4.Ota-onasi gemofiliya bo'yicha sog' bo'Igan oilada tug'ilgan qizlarning necha % genotipi bo'yicha 
"tashuvchi" bo'ladi? 50 % 
5. Drozofila pashshasida ko'zning oq rangli bo'lishi X xromasomadagi retsessiv genga bog'liq. Agar oq 
ko'zli urg'ochi qizil ko'zli erkak pashsha bilan chatishtirilsa F2 da qanday ajralish bo`ladi? 50 % qizil 
ko'zli urg'ochilar. 50 % oq ko'zli erkaklar 

---

65 
6.Drazofilla pashshasida kulrang tana(A) va kalta qanotlik(b) belgilarni boshqaruvchi genlar bir 
xromosomada qora tana(a) va uzun qanotli boshqaruvchi genlar boshqa xromosomada joylashgan 
bo`ladi. Kulrang tanali va uzun qanotli urg`ochi bilan kalta qanotli erkak pashsha chatishtirildi. 
Duragay 80% ota-onalarga o`xshaydi va 17% yangi oraliq formali bo`ladi. Ota-onalarning genotipini 
aniqlang 
7.Drozofilada tananing sariq rangi retsessiv bo`lib, X-xromosomada joylashgan. Labaratoriyada 
gomozigotali kulrang urg`ochi drozofila bilan sariq erkak drozofila chatishtirilgan. Avlodda hosil bo`lgan 
kulrang urg`ochi drozofila, kulrang erkak drozofila chatishtirilgan. Bunda qanday avlodlar olinadi? 
8. Kulrang urg`ochi mushukdan bitta kulrang va bir necha oq rangdagi mushuk olindi. Genning qora rangda 
bo`lishi oq rangda bo`lishidan to`liqsiz dominantlik qiladi. Bu genlar X-xromosomalarda joylashgan. 
Otaning fenotipin toping; kulrang va qora mushuklarning jinsini aniqlang? 
9.Gemofiliya bilan og`rigan erkak, otasi gemofilik bo`lgan sog`lom ayolga uylandi. Bu oilada kasal 
farzandlarning tug`ilish ehtimolini aniqlang? 
10.Otasi gemofiliya bilan og`rigan sog`lom ayol, otasi gemofiliya bilan og`rigan so`glom erkakka turmushga 
chiqdi. Qanday farzandlar tug`iladi? 
11.Odamda ter bezlarining bo`lmasligi retsessiv bo`lib jinsga bog`liq holda irsiylanadi. Oilada ota va 
o`g`ilda bu anomaliya mavjud, onasi sog`lom. Bu oilada barcha farzandlar orasida ter bezlari bo`lmagan 
qizning tug`ilish ehtimoli necha foiz? 
12.Ikkita qizil ko`zli va uzun qanotli drozofila pashshalari o`zaro chatishtirilganda quyidagi nasl olingan: 
Urg`ochilari: 154 ta qizil ko`zli va uzun qanotli, 48 ta qizil ko`zli va kalta qanotli; 
Erkaklari: 98 ta qizil ko`zli va uzun qanotli, 25 ta qizil ko`zli va kalta qanotli, 95 ta oq ko`zli va uzun qanotli, 
32 ta oq ko`zli va kalta qanotli. Ko`z rangi jinsga birikkan. Ota-onaning genotipini aniqlang? 
13. Daltonizm-retsessiv holda irsiylanadigan (d) kasallik bo`lib, X-xromosomada joylashgan. Qanday 
genotipili oilada tug`ilgan farzandlardan barchasi daltonizm bilan kasallanishi mumkin? 
14.Odamda ter bezlarining bo`lmasligi retsessiv bo`lib, jinsga birikkan holda irsiylanadi. Sog`lom erkak, 
otasida ter bezlari bo`lmagan va onasi sog`lom ayolga uylandi. Farzandlarning necha foizi sog`lom tug`iladi? 
15. Bir baliq turning qizil va oq vakillari bor. Qizil urg`ochi baliq bilan oq erkak baliq chatishtirilganda F
1 
da 
hamma baliqchalar qizil rangda bo`ldi. Ularni o`zaro chatishtirilganda F
2 
da barcha urg`ochi baliqchalar qizil 
rangda, erkak baliqchalar qizil va oq rangda ekanligi aniqlandi. Bunday natija qanday tushuntiriladi? 
16.Drozifilada tananing sariq rangi retsessiv bo`lib, X-xromosomada joylashgan. Labaratoriyada 
gomozigotali kulrang urg`ochi drozofila bilan sariq drozifila chatishtirilgan. Avlodda hosil bo`lgan kulrang 
urg`ochi drozofila ulrang erkak drozofila bilan chatishtirilgan. Olingan avloddan necha %i sariq rangda 
bo`ladi? 
17.Onasi daltonik, otasi gemofilik ayol daltonik va gemofilik erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada har ikki 
belgi bo`yicha kasallangan farzandlar tug`ilish ehtimoli qanday? 
18. Shapko`rlik va daltonizm
 
xastaligini tashuvchi genlar retsessiv bo`lib, X-xromosomada joylashgan. 
Onasi shapko`r, otasi daltonik, normal ko`radigan ayol, ikki belgi bo`yicha kasallangan farzandlar tug`ilish 
ehtimoli qanday? 
19.Gemogfiliya va daltonizm kasalliklari X-xromosomada joylashgan retsessiv gen orqali nasldan-
naslga o`tadi. Ushbu genlar orasidagi masofa 9,8 morganidaga teng. Onasi daltonik bo`lgan, otasi esa 
gemofiliya bilan kasallangan oilada tug`ilgan qiz bilan ushbu belgilar bo`yicha sog`lom yigit nikohidan 
tug`ilgan ikki o`g`il bolaning biri daltonik, qoni normal iviydi; ikkinchi gemofilik, lekin ranglarni yaxshi 

---

66 
ajrata oladi. Ushbu oilada ikkala juft belgilari bo`yicha sog`lom o`g`il va qizlarning tug`ilish 
ehtimolini(%) aniqlang? J:52,45%
20.Gemofiliya va daltonizm xastaligini tashuvchi genlar retsessiv bo`lib, X-xromosomada joylashgan. Otasi 
daltonik va gemifilik, onasi har ikki belgi bo`yicha sog` oilada tug`ilgan qiz sog` yigitga turmushga chiqsa, 
bu nikohdan tug`ilgan farzandlarning genotipi qanday bo`lishi mumkin? 
21.Gemofilik yigit sog` qizga uylansa, farzandlar sog`lom bo`lsa, nevaralarda gemofiliya kuzatiladimi? 
22.Odamda 2- va 3- barmoqlar orasida pardoning bo`lishi Y xromosoma bilan irsiylanadi. Shunday erkak 
oyoqlarida pardasi yo`q ayolga uylansa, mazkur belgining farzand va nevaralarda paydo bo`lish ehtimoli 
qanday? 
23.Shapko`rlik X xromosomaga birikkan retsessiv gen. Sog` ayol va erkakdan shapko`r o`g`il tug`ildi. Ota-
ona va farzandlar genotipini aniqlang 
24. Sog`lom ota-onadan albinos, gemofilik o`g`il tug`ildi. 2-o`g`ilning sog` tug`ilish ehtimolini aniqlang? 
25. Sog` ayol va erkakdan 2 ta o`g`il bola tug`ildi. Ulardan biri gemofilik, biri daltonik. Ota-ona va 
farzandlar genotipini aniqlang? 
26.Quloqda yung bo`lishi (gipertrixoz) Y xromosomada joylashgan. Polidaktiliya dominant bo`lib, 
autosomada joylashgan. Otasi gipertrixoz, onasi polidaktiliya bo`lgan oilada ikki belgi bo`yicha normal qiz 
tug`ildi. Shu oilada keying farzandlarning ikki belgi bo`yicha normal bo`lish ehtimoli qanday? 
27. Otasi gemofiliya bilan kasallangan kishining sog`lom qizi gemofilik yigitga turmushga chiqsa, bu oilada 
sog`lom farzand tug`ilishi mumkinmi? 
28. Otasi daltonik bo`lgan qiz otasi daltonik bo`lgan yigitga turmushga chiqqqan. Bu oilada sog`lom farzand 
tug`ilishi ehtimoli qanday? 
29.Odamlarda kurak tishlarining yo`qligi erkaklarga nisbatan ayollarda 2barobar ko`p uchraydi. Otasi 
kasal, onasi sog`lom bo`lsa, tug`ligan o`g`il farzandlar sog`lom bo`ladi. Ota sog`, ona gomozigota kasal 
bo`lsa, farzandlarning barchasi kasal tug`ildi. Sog`lom ota-onalardan tug`ilgan farzandlarning barchasi 
sog`lom bo`lsa, ushbu kasallikning irsiyalnish xilini toping? J:Xromosomaga birikkan dominant gen 
30.Ranglarni ajrata oladigan erkak va ayoldan tug`ilgan daltonik o`g`il uylanib, normal ko`radigan qiz 
tug`ildi. Uning ikkinchi qizi esa turmushga chiqqanda 1 ta normal ko`radigan qiz va 1 ta dalonik o`g`il 
ko`rdi. Sho oiladagi yana bir normal ko`radigan qiz 5 ta normal ko`radigan o`g`il ko`rdi. 
Ota-ona, farzandlar va nevaralarning genotipini aniqlang? 
31.Daltonik va kar yigit bu belgilar bo`yicha sog` qizga uylandi. Bu oilada kar daltonik o`g`il va normal 
eshitadigan, daltonik qiz tug`ildi. (Karlik autosoma retsessiv, daltonizm X xromosoma bilan bog`liq retsessiv 
belgi) Sh oilada ikki belgi bo`yicha kasal qiz tug`ilishi ehtimoli qanday? 
32. Gipertrixoz geni retsessiv bo`lib Y xromosoma orqali irsiylanadi. Ayol ikki belgi bo`yicha normal, erkak 
gipertrixoz bo`lgan oilada gipertrixoz kasaliga chlingan o`gil tug`ilgan. 1.Shu o`g`ilda keyinchalik 
gipertrixoz paydo bo`lishi mumkinmi? 2. Bu oilada tug`ilgan bolalar ikki belgi bo`yicha sog` bo`lishi 
mumkinmi? 
33.Tishlarning qoramtir rangi ikkita dominant gen ta`sirida rivojlanadi. B u genlarning biri autosomada, 
ikkinchisi X xromosomada joylashgan. Tishlari qora erkak va ayoldan tish rangi normal bo`lgan qiz va o`g`il 
tug`ildi. Ayol tishining qoramtir rang geni X xromosomada, erkak tishining qoramtir rang geni 
autosomalarda joylashgan taqdirda shu oilada keying farzandlarning tish rangining normal bo`lish imkoni 
qanday? 

---

67 
34.Katarakta(autosoma bilan irsiylanadigan dominant xili) qoni yaxshi iviydigan ayol, ko`zi normal, lekin 
gemofilik yigitga turmushga chiqdi. Ularda gemofilik o`g`il bola tug`idi. Bu oiladagi kelgusi farzandlarning 
sog`ligi to`g`risida qanday fikr bildirasiz? 
35.Tovuqlarda olachipor patlilik qora ranglilik ustidan dominantlik qiladi va X xromosomaga bog`liq holda 
irsiylanadi. Agar qora rangli tovuq chipor rangli xo`roz bilan chatishtirilsa, jo`jalar rangi qanday bo`ladi? 
36.Odamda kipriklarning uzun bo`lishi (A) chala dominanatlik qiladi. Tishlarning bo`lmasligi ularning 
me`yorida bo`lishi(b) ustidan dominantlik qiladi. Tish emalining qorayishi retsessiv belgi bo`lib, jinsiy X 
xromosomaga birikkan holda irsiylanadi. Kipriklari uzun, tishlari me`yorida bo`lgan, sog`lom ayol kipriklari 
o`rtacha uzunlikdagi, tishlari yo`q, sog`lom erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada kipriklari o`rtacha 
uzunlikdagi, tishlari me`yorida bo`lgan, tish email qoraygan o`g`il bola tug`ildi. Kipriklari uzun, tish email 
qoraygan va kipriklari o`rtacha uzunlikdagi, tish email qoraymagan bolalarning tug`ilish ehtimoli qanday? 
37.Tutqanoq kasalligi irsiy hisoblanib jinsga birikkan holda irsiyalanadi. Onasi sog`lom, otasi kasallangan 
erkak(opasida ham shu kasallik mavjud) va onasi tutqanoq bilan kasallangan otasi sog`lom bo`lgan kasal 
ayol turmush qurishdi. Bu oilada tug`ilgan farzandlar o`rtasida faqatgina qizlarining yarmi tutqanoq bilan 
kasallanmagan. Bu hodisaning sababini tushuntiring. 
38. Odamda kipriklarining uzun bo`lishi (A) chala dominantlik qiladi. Tishlarning bo`lmasligi ularning 
me`yorda bo`lishi (b) ustidan to`liq dominantlik qiladi. Tish emalining qorayishi retsessiv belgi hisoblanib, 
jinsiy X-xromosomaga birikkan holda irsiylanadi. Kipriklari uzun, tishlari me`yorda bo`lgan, sog`lom ayol 
kipriklari o`rtacha uzunlikdagi, tishari yo`q, sog`lom erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada kipriklari o`rtacha 
uzunlikdagi, tishlari me`yorda bo`lgan, tish emali qoraygan o`g`il bola tug`ildi. Ota-onaning genotipini 
aniqlang? 
39.A-jingalak, a-silliq, Aa –to`lqinsimon. Daltonizm jinsiy X xromosomadagi retsessiv gen bilan 
ifodalanadi. Digeterezigota qiz to`lqinsimon sochli, sog`lom erkakka turmushga chiqdi. Oiladagi daltonik 
o`g`illarning necha foizi to`lqinsimon sochli, jingalak va silliq sochli? 
40. Odamda kipriklarning uzun bo`lishi (A) chala dominantlik qiladi.Tishlarning bo`lmasligi ularning 
me`yorda bo`lishi (b) ustidan to`liq dominantlik qiladi. Tish emalining qorayishi retsessiv belgi hisoblanib, 
jinsiy X-xromosomaga birikkan holda irsiylanadi. Kipriklari uzun, tishlari me`yorda bo`lgan, sog`lom ayol 
kipriklari o`rtacha uzunlikdagi, tishari yo`q, sog`lom erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada kipriklari o`rtacha 
uzunlikdagi, tishlari me`yorda bo`lgan, tish emali qoraygan o`g`il bola tug`ildi. Oiladagi bolalarning necha 
foizining tishlari yo`q va tish email qoraygan? 
41. A-jingalak, a-silliq, Aa-to`lqinsimon. Daltonizm jinsiy X xromosomada joylashgan retsessiv gen 
hisoblanadi. Digeterezigota qiz to`lqinsimon sochli, sog`lom erkakka turmushga chiqdi. Oiladagi 
farzandalarning necha foizini to`lqinsimon sochli, sog`lom va to`lqinsimon sochli, daltonik farzandlar
tashkil etadi? 
42.Odamda kipriklarning uzun bo`lishi (A) chala dominantlik qiladi. Tishlarning bo`lmasligi ularning 
me`yorda bo`lishi (b) ustidan to`liq dominantlik qiladi. Tish emalining qorayishi retsessiv belgi hisoblanib, 
jinsiy X-xromosomaga birikkan holda irsiylanadi. Kipriklari uzun, tishlari me`yorda bo`lgan, sog`lom ayol 
kipriklari o`rtacha uzunlikdagi, tishari yo`q, sog`lom erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada kipriklari o`rtacha 
uzunlikdagi, tishlari me`yorda bo`lgan, tish emali qoraygan o`g`il bola tug`ildi. Kipriklari uzun qizlarning 
necha foizi tashuvchi? 
43. Daltonizm va gemofiliya kasalliklari jinsiy X xromosomaga birikkan retsessiv gen hisoblanadi. Qandli 
diabet esa autosomoga birikkkan retsessiv gen kasalligi hisoblanadi. Otasi gemofiliya va daltonizm bilan 
kasallangan, o`zi bu belgilari bo`yicha sog`lom ayol gemofilik, lekin qolgan belgilari bo`yicha sog`lom 
erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada qandli diabet bilan kasallangan farzandlar tug`ildi. Qandli diabet bilan 
kasallanmagan qizlarning necha foizi gemofiliya, necha foizi daltonim kasalligi tashuvchisi? 
44. Daltonizm va gemofiliya kasalliklari jinsiy X xromosomaga birikkan retsessiv gen hisoblanadi. Qandli 
diabet esa autosomoga birikkkan retsessiv gen kasalligi hisoblanadi. Otasi gemofiliya va daltonizm bilan 

---

68 
kasallangan, o`zi bu belgilari bo`yicha sog`lom ayol gemofilik, lekin qolgan belgilari bo`yicha sog`lom 
erkakka turmushga chiqdi. Bu oilada qandli diabet bilan kasallangan farzandlar tug`ildi. Oiladagi 
farzandlarning necha foizi 2 belgi bo`yicha kasal? 
45. III qon guruhli, sog`lom ayol, II qon guruli, sog`lom erkakka turmushga chiqqan. Bu oilada I qon 
guruhli, gemofilik o`g`il tug`ilgan bo`lsa, naslda qiz bolalarning necha foizi tashuvchi? 
46. III qon guruhli, sog`lom ayol, II qon guruli, sog`lom erkakka turmushga chiqqan. Bu oilada I qon 
guruhli, gemofilik o`g`il tug`ilgan bo`lsa, naslda qiz bolalarning necha foizi gemofiliya bilan kasallangan? 
47. III qon guruhli, sog`lom ayol, II qon guruhli, sog`lom erkakka turmushga chiqqan. Bu oilada I qon 
guruhli, gemofilik o`g`il tug`ilgan bo`lsa, farzandlarning necha foizi kasal, necha foizi sog`lom? 
48. Normal rang ajratish geni (dominant) va daltonizm(retsessiv) geni X xromosomaga joylashgan. Daltonik 
erkak kishi sog`lom ayolga uylanganda, oilada daltonik qiz tug`ildi. Ota-onaning genotipini aniqlang? 
49.Odamda ter bezlarining bo`lmasligi retsessiv belgi bo`lib, jinsga bog`liq holda irsiylanadi. Oilada ota 
va o`g`il bu anomaliyaga ega bo`lib ona sog`lom bo`lsa, o`g`ilga bu anomaliyaning otadan o`tganligi 
ehtimoli qanday?(%) 
50. Daltonizm va kar-soqovlik blgilari retsessiv belgilardir. Daltonizm geni X xromosomada, kar-soqovlik 
geni autosomada joylashgan. Daltonik va kar- soqovlik geni autosomada joylashgan. Daltonik va kar-soqov 
erkak sog`lom ayolga uylanganda oilada bitta o`g`il daltonik, ka-soqov, bitta qiz daltonik, lek normal 
eshitadigan bo`lib tug`ilgan. Bu oilada ikki belgisi bo`yicha ham kasal qiz tug`ilishi mumkinmi? 
51. Katarakta (autosoma dominant), qoni normal iviydigan ayol, ko`zi normal, gemofilik yigitga turmushga 
chiqdi. Ularda ko`zlari normal gemofilik o`g`il tug`ildi. Katarakta bo`yicha sog` farzandlarning necha foizi 
gemofiliya bilan kasallangan? 
52. Tishlarning qoramtir rangi 2 ta dominant gen ta`sirida rivojlandi. Bu genlarning bii autosoma, biri X 
xromosomada va qiz tug`ildi. Tishlari qora erkak va ayoldan tish rangi normal o`g`il va qiz tug`ildi. Ayol 
tishining qoramtir rang geni X xromosomada, erkak tishining qorantir rang geni autosomalarda joylashgan 
taqdirda faqat X-xromosoma tashiydigan gen bo`yicha, faqat autosoma orqali irsiylanadigan gen bo`yicha 
kasal bolalarnng tug`ilish ehtimoli qanday? 
53. O`naqay, qo`yko`z, normal ko`radigan qiz, o`naqay, havorang, daltonik yigitga turmushga chiqib, 
chapaqay, havorangli daltonik qiz ko`rdi. Qo`yko`z va o`naqaylik autosoma dominant belgi, daltonizm X 
xromosomaga bog`liq retsessiv belgi bo`lsa, keying farzandning chapaqay, daltonik bo`lib tug`ilish ehtimoli 
qanday? Ko`zining rangi qanday bo`ladi? 
54.Odamda gemofiliyani keltirib chiqaruvchi genlar X xromosoda joylashgan bo`lib, retsessiv holda 
irsiylanadi. Albinizm autosoma retsessiv belgi hisoblanadi. B u belgilari bo`yicha sog`lom ota-onadan 
gemofiliya bilan og`rigan albinos o`g`il tug`ildi. Barcha farzandlar orasida har ikki belgi bo`yicha kasal va 
sog`lom o`g`illarning tug`ilish ehtimoli qanaqa? 
55. Ikkita qizil ko`zli va uzun qanotli drozofila pashshasi o`zaro chatishtirilganda, quyidagi avlod olingan: 
urg`ochi farzandlar: 154 ta qizil ko`zli va uzun qanotli; erkak farzandalar: 98 ta qizil ko`zli va uzun qanotli, 
25 ta qizil ko`zli va kalta qanotli, 95 ta oq ko`zli va uzun qanotli, 32 ta oq ko`zli va kalta qanotli ekanligi 
aniqlandi. Ko`z rangi jinsga bog`liq holda irsiylanadi. Ota-onaning genotipini aniqlang? 
56. Qora sochli va normal qonli, lekin ikki belgsi bo`yicha geterezigotali erkakka turmushga chiqdi. Qora 
sochli va oq sochli gemofiliya bilan og`rigan o`g`illarning tug`ilish ehtimoli qanday? 
57. Odamda gemofiliyani keltirib chiqaruvchi gen X xromosomada joylashgan bo`lib, retsesiv holda 
irsiylanadi. Albinizm autosoma retsessiv belgi hisoblanadi. Bu belgilari bo`yicha sog`lom ota-onadan 
gemofiliya bilan og`rigan albinos o`g`il tug`ildi. Barcha farzandlar orasida har ikki belgi bo`yicha kasal va 
sog`lom qizlarning tug`ilish ehtimoli qanaqa? 

---

69 
58. Tovuqlarning ayrim turlarida patlari hoshiyali va oq rang bo`lishini belgilaydigan genlar X 
xromosomada joylashgan, hoshiyali patlarni ta`minlovchi gen dominant holda irsiylanadi. Ma`lumki, 
tovuqlarning makiyonlari geterogametalidir. 
a)parranda fermasida oq tovuqlar hoshiyali xo`rozlar bilan chatishtirildi va F
1 
olingan hamma tovuq va 
xo`rozlar hoshiyali bo`lgan edi. F
1
da olingan tovuq va xo`rozlar o`zaro chatishtirilganda F
2 
da 594 hoshiyali
xo`roz va 607 hoshiyali va oq touqlar olindi. Barcha individlarni genotipini aniqlang? 
b)havaskorlarda hoshiyali xo`rozlar va oq tovuqlar bo`lgan. Ularni o`zaro chatishtirganda avlodda 40 ta 
hoshiyali xo`roz va tovuqlar hamda 38 ta oq tovuq va xo`rozlar olingan. Ota-onalar va duragaylarning 
genotipini aniqlang? 
59. Tovuqlarda patining rangini ta`minlovchi gen jinsiy X xromosomada joylashgan holda irsiylanib, B gen 
patning chipor, b-qora rangda bo`lishini ta`minlaydi. Tajribada chipor tovuq qora xo`roz bilan 
chatishtirilgan. F
1 
da olingan tovuq va xo`rozlar qanday genotip va fenotipga ega bo`lgan? F
1 
da olingan 
tovuqlar va xo`rozlar o`zaro chatishtirilib, F
2 
da 80 ta parranda olinsa, ulardan nechtasi chipor, nechtasi qora 
patli bo`ladi? Jinsi bo`yicha qanday ajralish namoyon bo`ladi? 
60. Ter belari bo`lmagan yigit shu belgi bo`yicha fenotip, genotip bo`icha sog`lom qizga uylandi. Ota-
onasining va bo`lajak bolalarining genotipini aniqlang.(Ushbu belgilarni yuzaga chiqaruvchi genlar X-
xromosomada joylashgan bo`lib, ter bezlarining bo`lmasligi retsessiv gen hisoblanadi) 
61. Otasi ko`k ko`zli va daltoni bo`lgan, sog`lom, jigarrang ko`zli ayol, ko`k ko`zli daltonizm bo`yicha 
sog`lom erkak bilan turmsh qurdi. Bu oilada tug`ilgan bolalar qanday fenotip va genotipga ega bo`lishlari 
mumkin? 
62.Odamlarda gemofiliya X-xromosomada joylashgan retsessiv gen orqali nasldan naslga o`tadi. Albinizm 
esa autosomada joylashgan retsessiv gen bilan ifodalanadi. Ushbu belgilari bo`yicha sog`lom ota-onadan 
ikkala belgi bo`yicha kasal o`g`il tug`ildi. Ikkinchi farzandi ham ikkita belgi bo`yicha kasal bo`lib tug`ilish 
ehtimolini aniqlang? 
63. Daltonik va kar-soqov erkak rangni normal ajrata oladigan, yaxshi eshitadigan ayolga uylandi. Ularda 
kar-soqov, daltonik o`g`il va daltonik, ammo yaxshi eshitadigan qiz tug`ildi. Bu oilada ikkita belgi bo`yicha 
kasal bo`lgan qiz tug`ilish ehtimolini aniqlang(daltonizm va kar-soqovlik retsessiv belgilardir, faqat 
daltonizmni belgilovchi gen X xromosomada, kar-soqovlikni belgilovchi gen autosomalarda joylashgan) 
64. Gipertrixoz nasldan-naslga Y-xromosoma orqali, polidaktiliya esa autosoma joylashgan dominant gen 
orqali o`tadi. Otasi gipertrixoz, onasi esa polidaktiliya bilan kasallangan oilada ikkala belgi bo`yicha sog`lom 
o`g`il va qizlar tug`ilishi mumkinmi? 
65. Gipertrixoz-Y xromosomaga bog`liq holda irsiylanadigan kasallik bo`lib, bunda bola tanasi jun bilan 
qoplangan bo`ladi. Ota-onadan mazkur kasallik bilan kasallangan daltonik bola tug`ildi. Ota-onadan 
biri bu kasalliklardan faqat bittasi bilan og`rigan, 2-si esa har ikkala kasallik bo`yicha sog`lom. Nazzariy 
jihatdan bunday genotipli ota-onadan faqat daltonizm kasalligiga chalingan farzandlarning tug`ilish 
ehtimoli necha foiz?J:25 
66.Y-xromosomaga bog`liq bo`lgan gipertrixoz belgisi bola 17 yoshga to`lgandan keyin yuzaga chiqadi. 
Ixtiozning bir shakli retsessiv belgi, X-xromosoma bilan bog`liq. Har ikkala belgi bo`yicha normal ayol bilan 
gipertrixozli erkak oilasida ixtioz belgisiga ega bo`lgan o`g`il tug`ilgan. Shu oilada ixtioz belgisiga ega 
bo`lgan bolalarning necha %i gipertrixoz belgisiga ham ega bo`ladi? 
67. Daltonizm X-xromosoma bilan bog`liq retsessiv kasallik. Sochining jingalak bo`lishi silliq soch ustidan 
chala dominantlik qiluvchi autosoada joylashgan gen bilan ifodalanadi. Geterezigotalilarda soch 
to`lqinsimon bo`ladi. Digeterezigotali ayol va to`lqinsimon sochli sog`lom yigitning oilasida tug`ilgan 
farzandlarning necha %i jingalak sochli, sog`lom va jingalak sochli daltonik bo`ladi? 

---

70 
68.Tovuqlarda erta pat hosil qilish va chipor rang kech pat hosil qilish va qora rangga nisbatan 
dominantlik qiladi. Bu belgilarni ifodalovchi noallel genlar autosomada birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigota organizmlar chatishtirilsa qanday gametalar necha foizdan bo`lishini aniqlang. 
(xo`roz bitta dominant genni otasidan olgan, ikkinchisini onasidan olgan, krossingover 20%) 
Urgo`chisida krossingover kuzatilmaydi. J:50-AB, 25-Abb, 25-aaB. 
69.Tovuqlarda erta pat hosil qilish va chipor rang kech pat hosil qilish va qora rangga nisbatan 
dominantlik qiladi. Bu belgilarni ifodalovchi noallel genlar autosomada birikkan holda irsiylanadi. 
Digeterozigota organizmlar chatishtirilsa erta pat hosil qiladigan chipor rangli jo`jalar necha foiz 
bo`lishini aniqlang. (xo`roz dominant genlarni otasidan olgan, krossingover 20%) Urgo`chisida 
krossingover kuzatilmaydi. J:70 
70.Drozofila pashshasida ko`zning oq rangda bo`lishi X-xromosomada joylashgan retsessiv genga bog`liq. 
Agar oq ko`zli urg`ochi qizil pashsha qizil ko`zli erkak bilan chatishtirilsa, F
2 
da qanday ajralish bo`ladi? 
71.Ota-onasi gemofiliya bo`yicha sog`lom oilada kasal qizlarning tug`ilish ehtimoli nechaga teng? 
72.Tillarang tovuq geterezigotali kumushrang xo`roz bilan chatishtirilgan. Kumushrang dominant, tilla rang 
retsessiv bo`lib, ularni yuzaga chiqaruvchi genlar X-xromosomada joylashgan. Tovuq va xo`roz genotipini 
aniqlang? 
73. Tillarang tovuq gomozigotali kumushrang xo`roz biln chatishtirilgan. Kumushrang dominant, tilla rang 
retsessiv bo`lib, ularni yuzaga chiqaruvchi genlar X-xromosomada joylashgan. Tovuq va xo`roz genotipini 
aniqlang? 
74. Rezus musbat, II qon guruhli, rangni ajrata olmaydigan, qoni normal ivimaydigan erkak bilan, rezus 
musbat, II qon guruhli, rangni yaxshi ajrata oladigan, gemofiliya bo`ycha tashuvchi sog`lom ayol 
turmush qurishdi. Ular nikohidan rezus manfiy, I qon guruhli, rangni yaxshi ajrata oladigan, gemofilik 
o`g`il tug`ildi.(Rezus musbat dominant, daltonizm va gemofiliya kasalliklari jinsiy X xromosomada
joylashgan retsessiv belgi bo`lib, to`liq birikkan holda irsiylanadi). Tug`ilgan I qon guruhli o`g`il 
bolalar ichidan necha % I rangni yaxshi ajrata oladigan, gemofiliya bo`yicha kasal, manfiy rezusga ega? 
J:12,5 
75. Odamda rezus omil geni bilan eritrotsitlarning shaklini belgilaydigan genlat bitta autosoma 
xromosomada joylashgan. Rezus musbat va elliptotsitoz(eritrotsitlarning ellips shaklida bo`lishi)ga 
nisbatan geterozigotali bo`lgan erkak rezus manfiy va normal eritrotsitli ayolga uylandi. Agar nazariy 
jihatdan krossingover 3% ni tashkil etsa, shu oilada rezus musbat va normal eritrotsitli farzandlarning 
tug`ilish ehtimolini aniqlang? J:1,5% 
76. Drozofila pashshasida ko`zning oq rangda bo`lishi X xromosomada joylashgan retsessiv genga bog`liq. 
Agar oq ko`zli urg`ochi qizil ko`zli erkak bilan chatishtirilsa, F
1
da qanday ajralish bo`ladi? 
77.Drozofila meva pashshasida ko`zining qizil rangini ifodalovchi gen-G oq rangini ifodalovchi g ustidan 
dominantlik qiladi. Ular jinsiy xromosomalarda joylashgan. Tajribada qizil ko`zli gomozigota urg`ochi 
drozofila oq ko`zli erkak drozofila bilan chatishtirilgan. Olingan F
1 
dagi erkak va urg`ochi formalar o`zaro 
chatishtirilib, F
2 
da drozofila olingan: 
a)ulardan nechtasi erkak va nechtasi urg`ochi; b)erkak drozofilalarning qanchasi qizil ko`zli, qanchasi oq 
ko`zli? 
78.Drozofila meva pashshasida ko`zning qizil rangini ifodalovchi gen –W oq rangini ifodalovchi gen –w 
ustidan dominantlik qiladi, ular jinsiy xromosomalarda joylashgan. Tajribada qizil ko`zli gomozigota 
urg`ochi drozofila oq ko`zli erkak bilan chatishtirilgan. Olingan F
1 
dagi erkak va urg`ochi formalar o`zaro 
chatishtirilib, F
2 
da 300 ta drozofila olingan: a)ulardan nechtasi erkak va urg`ochi b)erkak drozofilalarning 
qanchasi qizil ko`zli, qanchasi qizil ko`zli, qanchasi oq ko`zli bo`lgan? 
J:a-150 tasi erkak, 150 tasi urg`ochi b-75 tasi qizil ko`zli, 75 tasi oq ko`zli 

---

71 
79.Odamda sariq va tekis soch retessiv belgi, daltonizm esa X xromosomaga birikkan retsessiv belgi 
hisoblanadi. Sochi qora, tekis, daltonik bo`lgan ayol, sochi sariq, taram-taram, sog`lom erkakka 
turmushga chiqdi. Avloddagi sochi sariq o`g`illar nechta?J:8 
80.Mushuklarda B gen jigarrang junning , b gen qora junning rivojlanishini ta`minlaydi. Geterezigota forma 
chipor junli bo`ladi. Bu genlar jinsiy xromosomalarda joylashgan. Qora junli erkak mushukni jigarrang junli 
urg`ochisi bilan chatishtirilib, 6 ta nasl olingan. Ulardan 4 tasi urg`ochi mushukchalardir: a)nechta urg`ochi 
mushuk chipor rangli? b)nechta erkak mushuk jigarrang bo`ladi?J:a-4, b-2 
81. Mushuklarda junning qora rangi dominant, sariq-ressesiv, olachipor-oraliq forma bo'lib, ulami genlari 
X xromosomada joylashadi. Olachipor urg'ochi mushuk sariq rangli erkak mushuk b-n chatishtirildi. 
Flda olachipor, sariq urg'ochi mushuklar va sariq, qora erkak mushuklar paydo bo'lgan. Ota-ona 
genotipini top. 
82.Arpa o`simligida xlorofill pigmentiini sintezlashda 2 ta ferment qatnashadi. Ularning bo`lmasligi 
pigment sintezining buzulishiga olib keladi. Har bir fermentning sintezi har xil autosomalarda 
joylashgan dominant (A va B) genlar bilan ifodalnadi. 1-ferment sinteziga javobgar genning bo`lmasligi 
o`simliklarning oq rangda, 2-fermentlar sinteziga javobgar genning bo`lmasligi o`simliklarnig sariq 
rangda bo`lishiga olib keladi. Ushbu genlarning birgalikda bo`lmasligi o`simliklarning oq rangini, 
birgalikda bo`lishi yashil rangni hosil qiladi. Agar digeterozigota arpalar chatishtirilganda, avlodda 
olingan barcha o`simliklar orasidan oq rangli o`simliklarning necha % i birinchi geni bo`yicha 
geterozigotali bo`ladi?
83.Odamda gemofiliyani keltirib chiqaruvchi gen –h X xromosomada joylashgan. Otasi gemofiliya bilan 
kasallangan qiz sog`lom yigitga turmushga chiqdi. Ular 8 ta farzand ko`rishgan. Farzandlarning nechtasi 
sog`lom? J:6 
84.Ranglarni normal farq qiladigan, lekin mazkur belgi bo`yicha geterozigota qiz daltonik yigitga turmushga 
chiqqan va 8 ta farzand ko`rgan bo`lsa, nechta o`g`il daltonik? J:2 
85. Glaukoma kasalligi katta yoshdagi odamlarda bir necha yo`l bilan nasldan-naslga o`tadi. Bu 
kasallikning bitta turi autosomada joylashgan dominant gen bilan, ikkinchi turi retsessiv autosoma geni 
bilan ifodalanadi. Bu genlar bir-biri vilan birikmagan holda irsiylanadi. Agar ota-onalar ikkala patalogik 
genlar bo`yicha geterozigotali bo`lsa, bolalarning sog` bo`lib tug`ilish ehtimolini aniqlang? J:18,75 
86. Miopiya, ya`ni yaqindan ko`rish kasallgi dominant belgi bo`lib, autosoma xromosomada 
joylashgan, uning retsessiv alleli esa normal ko`rishni ta`minlaydi. Gemofiliya kasalligi jinsiy X-
xromosomada joylashgan, ular retsessiv holda irsiylanadi. Barcha belgilari bo`yicha geterozigotali ayol, 
normal ko`ruvchi, gemofilik va tepakal erkakka turmushga chiqdi. Tug`ilajak farzandlarning necha foizi 
otas genotipiga (a), necha fozi ona genotipiga(b) o`xshaydi hamda genotip(c) va fenotip(d) bo`yicha 
qanday nisbatda ajralish namoyon bo`ladi? J:a-12,5; b-12,5; c-1:1:1:1:1:1:1:1; d-1:1:1:1:1:1:1:1
87.Kanareykalarda patning yashilligi dominant, qo`ng`irligi retsessiv hisoblanadi. Havaskor qush boquvchi 
yshil patli erkak kanareyka bilan qo`ng`ir patli urg`ochi kanareykani chatishtirib, F
1 
da yashil va qo`ng`ir 
patli kanareyka olingan. Yashil kanareykalarning yarmisi erkak, yarmisi urg`ochi bo`lgan. Ota-ona 
kanareykaning va F
1 
duragaylarning genotipini aniqlang? J:X
A
Y x X
a
X
a
; X
A
Y, X
a
Y, X
A
X
a
, X
A
X
a 
88.Raxit dominant genga bog`liq holda nasl-naslga o`tadi. Mazkur kasallik bilan kasallangan 14 ta erkak va 
sog`lom ayollarning oilasida 21 ta qiz va 14 ta o`g`il bola tug`ilgan. Qiz bolalarning hammasi qonda fosfor 
yetishmovchiligi kasalligi bilan kasallangan, o`g`il bolalarning bari sog`lom bo`lgan.Oilalarda sog`lom va 
kasal farzandlarning tug`ilish nisbati qanday? J: 1:1