O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta masus ta’lim vazirligi o’zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi o’rta professional ta’limning

3. Bolalarni masalalar tuzishga o ‘rgatish.
Tarbiyachi birinchimashg‘ulotda bolalarga masala haqida um um iy tushuncha berib,amalda shartlar tuzish va unga savollar q o ‘yishni o ‘rgatadi.Dastlab bir-ikkita masalani tarbiyachining o ‘zi tuzadi, bundau o ‘zining k o ‘rsatmasiga binoan bolalar bajargan harakatlarnitavsiflaydi: ,Akbar stolga 3 ta qalam q o ‘ydi. Nilufar yana 1 ta qalamolib kelibdi. Nilufar va Akbar ham m asi b o ‘lib nechta qalam olibkelishdi?“Bolalar Nilufar 1 ta qalam olib kelganini, hamm asi b o ‘lib esa4 ta qalam boMganini, 4 sonining 1 dan ko‘pligini tushuntiradilar.Tarbiyachi: „M en masala tuzdim , sizlar esa uni yechdinglar. Endibiz masala tuzish va uni yechishni o ‘rganam iz“, — deydi. Bolalarhozirgina yechgan masalani eslaydilar. Tarbiyachi bolalarga masalaniqanday qilib tuzganini tushuntiradi. ,A w al stol ustiga Akbar nechtaqalam q o ‘yganini, Nilufar nechta qalam olib kelganini, so‘ngraesa Nilufar bilan Akbar nechta qalam olib kelishganini so‘zlabberdim. Siz Nilufar bilan Akbar 4 ta qalam olib kelishganiniaytdingiz. Masalani yechib, siz savolga to ‘g‘ri javob berdingiz“.Yana bitta xuddi shunday masala tuzadilar. Masala savoliga to‘liqva aniq javob berish kerakligini ta ’kidlash m uhim dir. Agar bolabiror narsani o ‘tkazib yuborsa, m asalan, faqatgina narsaningmiqdori haqida gapirsa („4 ta qalam 14), u holda tarbiyachi undanqanday qalam lar haqida so‘z borayotganini so‘raydi.
4.M asala tuzilishi bilan tanishish.
Masala tuza bilish ko‘nikmasiuning tuzilishini o ‘zlashtirib olish uchun zam in yaratadi. Bolalarm asala tuzilishi bilan ikkinchi yoki u c h in c h i m ashg‘ulotdatanishadilar: ular masalada shart va savol borligini bilib oladilar,masala shartida kamida 2 ta son b o ‘lishligi alohida ta'kidlanadi.Tarbiyachi bolalarga murojaat qilib: „Men hozir sizlarga masaladanima haqida gapirilishini so‘zlab beraman, siz bo‘lsangiz men aytgannarsalarning hammasini ko‘rsatasiz“. Bolalar stolning chap tomoniga2 ta ayiqcha, o’ng tomoniga 2 ta ayiqcha q o ‘ydilar. Stolda hammasibo ‘Iib nechta ayiqcha q o ‘yishdi? Biz masala tuzdik. Keling, unitakrorlaymiz va bilganlarimizni bilmaganlarimizdan ajratamiz. Biznimani bilamiz? Bolalar: „Chap tom onda ikkita, o ‘ng tom ondaesa 2 ta ayiqcha bor“, — deb javob beradilar. „Buni biz bilamiz. Bumasalaning sharti11,—deb tushuntiradi tarbiyachi. — Masalada nimaso‘ralyapti? Bolalar: „Stolda ham m asi b o ‘lib nechta ayiqchaborligi?“—deb javob beradilar. „Biz buni bilmaymiz. Biz mana shunianiqlashimiz kerak. H ar bir masalaning o ‘z sharti va savoli bor.
Bizning masalamizda qanday sonlar haqida gapirilyapti? Siz qandaysavol q o ‘ydingiz? Masalamizni takrorlaymizTarbiyachi bolalardan biriga masala shartini takrorlashni,boshqasiga savol q o ‘yishni taklif etadi. Masala qanday ikki qismdantuzilganligi aniqlanadi. Ular shu usulda 2—3 ta masala tuzadilar.Bolalar ko‘rsatma m aterialsiz m asalalar tuzishni o ‘rganibo lg a n la rid a n key in , m asa la tu z ilis h i h a q id a g i b ilim la rin imustahkamlash uchun uni hikoya va topishmoq bilan ongli ravishdataqqoslash foydalidir.Masalani topishm oqlar bilan taqqoslash yaxshidir. Sonlar,koTsatilgan topishm oqlar tanlab olinadi. „Bittasi gapiradi, ikkitasitom osha qiladi, yana ikkitasi esa eshitadi11 (og‘iz, k o ‘z, quloqlar).„Bir tom ostida to ‘rt og‘ayni yashaydi11 (stol) va hokazo.Tarbiyachi bolalar bilan birgalikda bu yerda qanday savollarberish mumkinligini m uhokam a qiladi: „Bu nima? Stolning nechtaoyog‘i bor?“ va hokazo. T opishm oqda qanday narsa haqida gapborishini topish kerak. M asalada esa miqdorni, necha soni hosilbolishini yoki nechta narsa qolishini bilish kerak.
M asalani topishmoq bilan solishtirish m asala savoliningarifm etik mazmunini t a ’kidlash im k o n in i beradi. Bolalarnim asalani hikoya, topishm oqdan farq qilishga yordam bem chiumumiy usullardan foydalanishga o ‘rgatishoydalidir. Matnniquyidagi reja asosida tahlil qilish mumkin. „Bu yerda sonlar bormi?Bu yerda nechta son bor?
Mashg‘ulot oxirida bolalarga topishm oq, hikoya va masalaniqaytadan tuzish uchun nim a qilish kerakligini o ‘ylash taklif etiladi O‘rgatishning bu bosqichida birinchi m ashg4ulotda bolalarq o ‘shishga, keyinroq esa q o ‘shish ham da ayirishga oid masalalamiyechadilar, q o ‘shish va ayirishga oid masalalar ketm a-ket tuziladi.Javobni sonlar o ‘rtasidagi b o g ‘lanishdan va m u n o sab atlarn itushunchaga asoslanib topadilar.