O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

III Yakuniybosqich (5 daqiqa)	Mashg'ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o'quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg'lotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo'riqnoma beradi. (6-ilova)
Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

103

1-ILOVA
Mikrobiologiya” fanidan o’quvchilarning bilimini baholash mezoni.

T/r	Mezonlar	Baho
1	Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan,ushbu fanni boshqa fanlar bilan bog’lay oladigan,mustaqil ish va vazifalarini to’liq bajaradigan va yangilik kiritishga intilgan,har jixatdan boshqa o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan	5
2	O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan,olgan bilimlarini xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan,mustaqil fikrlay oladigan,olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan	4
3	Darslarda 95 % gacha qatnashgan,ma’ruza matnni yozgan,o’quv qurollari to’liq bo’lgan,adabiyotlardan foydalanishni bilgan	3
4	Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalarni 55% dank am o’zlashtirgan o’quvchilar	2

Izoh: O’quv dasturining mantiqan tugallangan bo’limi bo’yicha o’quvchi albatta baholanadi va natijasi o’tish balidan 3 ball past bo’lganda qayta nazorat belgilanadi.

2-ILOVA
Slaydlarni namoyishi va mavzu bo'yicha asosiy nazariy holatlari

12. 
    MAVZU. INFEKSIYA, ULARNING MANBALARI VA TARQALISH YO’LLARI
    

REJA:

1. 
   Infeksiya haqidagi ta'limot va patogen mikroblar ta’rifi. Patogen mikroblaming toksinlari
   
2. 
   Infeksion jarayonning paydo bo'lish sharoiti va ta’rifi.
   
3. 
   Infeksiya turlari, manbalari va o‘tish yo'llari. Immunitet turlari, organizmning tabiiy himoya vositalari
   
4. 
   Ozia-ovqat infeksiyalari. Oziq-ovqatdan zaharlanish kasalliklari.
   
5. 
   Yuqumli infeksion kasalliklar.
   
6. 
   Zamburug' tabiatli oziq-ovqat intoksikatsiyasi. Oziq-ovqat toksikoinieksi yasi
   

Infeksion kasalliklar odamzodga juda qadimdan ma’lum. Qadim zamon xalqlari yuqumli kasalliklaming sabablari (ctiologiyasi)ni to'g'ri tasavvur eta olmaganlar. albatta. Masalan, taniqli grck olimi Gippokrat asarlarida havoning miazmalar deb ataluvchi zaharli bug'lari yuqumli kasalliklarga sabab bo'ladi, dcgan taxminiy fikr aytiladi. XVI asrdagina italg'yan olimi Frakastor odamdan odamga o‘tad man yuqumli, kontagiya haqidagi yangi tushunchani birinchi bo'lib fanga kiritdi.
Infeksion kasalliklaming aniq etiologiyasi XIX asming ikkinchi yarmida va XX asming boshlarida mcditsina mikrobiologiyasiga asos solgan olimlaming bir qancha ajoyib ishlari natijasida aniqlandi

Odamning har qanday infeksion kasalligiga muayyan turli mikroorganizm sabab bo'lishi haqidagi masala osha ishlar tufayli uzil- kcsil hal ctildi. Mikroorganizmlarning ana shu turlarini tabiatda mavjud bo'lgan boshqa hamma mikroorganizmlardan - saprofitlardan ajratish uchun kasallik tug ‘diruvchi yoki patogen mikroorganizmlar deb ataladi.
¹ Saprofit mikroblaming odam organizmi bilan o'zaro uzoq cvolyusion ta'sir ctishi natijasida shu mikroblardan patogen mikroblar vujudga kclganligi shubhasiz.

Kkzotoksinlar bir muncha kam ehidamliligi bilan ta’riflanadi; isitish, yorug'lik va turli kimyoviy moddalar ta’sirida oson parchalanadi. Kkz.otoksinlaming yana bir xossasi shuki, ular g'oyat kichik dozada ta'sir eladi. Mikroblaming ck/otoksinlan eng kuchli zaharlardan biridir.
Hayvon organi/miga kirgan ekzotoksinlar darhol ta’sir ko'rsatmay, muayyan inkubatsion davr - bir necha soat, bir sutkaga qadar va undan ortiq vaqtdan keyin ta’sir etadi. Ekzotoksinlaming turli kimyoviy zaharlardan muhim farqi ham shu.
Hndotoksinlar ekzotoksinlardan farq qilib, qat’iy spetsifik bo’lmaydi va omanizmtta kiritilgan taqdirda bosh og'rig'i, darmonsizlik, halloslash va shu kabi umumiy zaharlanish bclgilarini yuzaga chiqaradi

• 
  Infeksion Jarayonning paydo bo‘lish sharoiti va ta’rifi. Infeksion jarayon yuzaga chiqishi uchun faqat patogen mikroblaming o‘zi kifoya qilmaydi. MiKrob muayyan darajada virulent bo‘lishi va bundan tashqari, orgamzmga yetarli miqdorda kirishi kerak, lekin ba’zi bir kasalliklarda, masalan, septik kasalliklarda bakteriya xojayralarining soni unehalik katta rol o'ynamaydi. Mikroblaming kichik dozalan kirgan joyida osonlik bilan yo‘a qilinishi mumkin va infeksion kasallik yuzaga cniqmasligi tabny.
  
• 
  Mikroblaming miqdoridan tashqan, bir qancha hollarda orgamzmga mikroblaming qayerdan kirganligi ham ahamiyatli.
  

Yuqorida aytganimizdck, infeksion jarayonning vujudga kclishida mikroorganizmlarning holati eng muhim ahamiyatga egadir.

• 
  Organizmning muayyan infeksiyaga moyilligi kasallik avj olishi uchun birinchi zarur shartdir. Odamlar ba’zi infeksiyalarga (qizamiq, toshmali tif) juda ham moyil bo‘lgam holda, qonn tifi kabi kasalliklarga unehalik moyil boimaydi (40-50%), juda oz kishilargma sercbrospinal mcningitga moyil bo‘ladi. Odamning yoshi katta ahamiyatga ega. Masalan, 6 oylikkacha bolalarda qizamiq, difteriya juda kamdan- kam kuzatiladi, lekin shu kasalliklar 1 yoshdan 8 yoshgacha bolalarda ko‘proq uchraydi. Katta yoshdagi kishilar ko‘k yo‘tal, skarlatina bilan kamdan-kam kasallanadi.
  

104

3-ILOVA

Nazorat savollari

1. 
   Infeksiya qanday so‘zdan olingan bo‘lib, nimani anglatadi?
   
2. 
   Patogen mikroblarning ma’nosini aytib bering.
   
3. 
   Infeksiyaning turlari, infeksiyaning o‘tish yo‘llarini tushuntirib bering.
   
4. 
   Immunitet deb nimaga aytiladi? Immunitetni necha turi bor?
   
5. 
   Odamdan infeksiya o‘tish yo‘llarini aytib bering.
   
6. 
   Vaksinalar yordamida qanday immunitet hosil qilinadi?
   
7. 
   Zardoblar yordamida qanday immunitet hosil qilinadi?
   
8. 
   Sun’iy immunitet qanday hosil qilinadi?
   
9. 
   Tabiiy immunitet qanday paydo bo‘ladi?
   
10. 
    Oziq-ovqat infeksiyasi deganda nimani tushunasiz?
    

4-ILOVA
Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1. 
   O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
   
2. 
   Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
   
3. 
   Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
   
4. 
   Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
   
5. 
   Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
   
6. 
   Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
   

Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.



1-guruh

2-guruh

3-guruh

4-guruh

Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.

105

5-ILOVA

Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar

Infeksiya, ularning manbalari va tarqalish yo’llari ni o’rganish

4	> f	> f	> f
Infeksion	Oziq-ovqat	Oziq-ovqatdan	Yuqumli infeksion
jarayonning	infeksiyalari	zaharlanish	kasalliklar.
paydo bo‘lish	taxlilini tuzish.	kasalliklari.	taxlilini tuzish
sharoiti va ta’rifi		taxlilini tuzish
taxlilini tuzish.
ж	ж	ж	ж

ж

O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi

> <

4	4	4	4
Infeksion	Oziq-ovqat	Oziq-ovqatdan	Yuqumli infeksion
jarayonning	infeksiyalari	zaharlanish	kasalliklar.
paydo bo‘lish	taxlilini taqdim	kasalliklari.	taxlilini taqdim
sharoiti va ta’rifi	etadilar.	taxlilini taqdim	etadilar.
taxlilini taqdim		etadilar.
etadilar.
ж	T	ж	ж

Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi
6-ILOVA
Uyga vazifa

1. 
   O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
   
2. 
   Nazorat savollariga javob yozish.
   

Nazorat savollari

1. 
   Infeksiya qanday so‘zdan olingan bo‘lib, nimani anglatadi?
   
2. 
   Patogen mikroblarning ma’nosini aytib bering.
   
3. 
   Infeksiyaning turlari, infeksiyaning o‘tish yo‘llarini tushuntirib bering.
   
4. 
   Immunitet deb nimaga aytiladi? Immunitetni necha turi bor?
   

106

Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 13-Mavzu: Sut, sut mahsulotlari va tuxum mikrobiologiyasi O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli

Vaqt 80	Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi	Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi	Sut mikrobiologiyasi. Mikroblar ta’sirida sutning buzilishi. Sut mahsulotlari mikrobiologiyasi. Tuxum mikrobiologiyasi
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O'qitishnatijasi	Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.