Nuklein kislotalari - hujayra hayotida ulkan vazifalarni bajaradilar. Ikki xil tipdagi nuklein kislotalar ma’lum: ribonuklcin kislota (RNK) va dczoksiribonuklcin kislota (DNK). DNK ko‘proq yadroda, RNK esa sitoplazmada uchraydi. Uelevodlar (karbonsuvlar) - hujayrada polisaxaridlar sifatida uchraydilar, sitoplazmada ular kraxmal va glikogen zarrachalari bo‘lib uchraydilar. Ular hujayra uchun energiya manbai bo'lib xizmat qiladilar. Yofi'lar (hpidlar) - mikroorganizmlar hujayralarida bir xil boMinmaydilar, ularni ko‘p miqdori sitoplazmani va hujayra qobig‘ini sathida joylashgan bo‘ladi. YoeMarni miqdori har xil mikroorgamzmlarda har xil bo‘lib, 3,8 dan 40,0 % gacha yctadi. Ular sitoplazmaga ma’lum tuzilish berib turadi va sitoplazmatik membranalar tarkibiga kiradi.
Mineral moddalar - hujayra massasini kuydirilgandan keyin qoladigan kul bo‘lib, ularni miqdori 2 dan 14 % gacha yetadi. Misol tanqasida mikroorganizmlamii o rtacha element tarkibi kcltirilgan (quruq moddalarga nisbatan % hisobida). Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, hujayraning asosiy clementlari boMib, uglerod, kislorod, azot, vodorod, fosfor, va oltingugurt hisoblanadi. Ularni miqdori 95% atrofida, boshqa elementlar esa atigi 5% ni tashkil etadilar. Kaliy, natriy, kalsiy va temir nisbatan ko'proq saqlangani uchun ularni makroclcmcntlar deb ataladi. Ulardan farqli o'laroq, marganets, kobalt, mis, molibdcn va rux juda kam miqdorda uchraydilar. Bulami mikroelemcntlar deb ataladi. Shunday qilib, yuqoridagilarga asoslangan holda butun mikroorganizmlar to‘rttakatta guruhga bo‘linadilar: Foloavtotroflur - energiya manbai sifatida yorug‘lik va uglerod manbai sifatida C02 ni ishlatadilar. Bu kategoriyaga fotosintez qiluvchi bakteriyalar kiradilar. Fotozeterotroflar - energiya manbai sifatida yorugMik va oziqa sifatida organik moddalami ishlatadigan mikroorganizmlar. Bularga yashil va to‘q qizil rangli bakteriyalar kiradi. Xemoavtotroflar - kimyoviy energiya manbai va uglerod sifatida C02 ni ishlatadilar Xemofielerotroflar - kimyoviy energiya manbai va asosiy uglerod manbai sifatida organik moddalami iste’mol qiladilar.
68
3-ILOVA
Nazorat savollari Mikroorganizmlarning modda almashinuvida qanday jarayonlar boradi?
Mikroorganizmlarning kimyoviy tarkibi bo‘yicha qaysi moda eng ko‘p miqdorni tashkil etadi?
Mikroorganizmlar oziqlanishi bo‘yicha necha turga bo‘linadi?
Mikroorganizmlar nafas olishiga ko‘ra necha turga bo‘linadi?
Mikroorganizmlar qanday fermentlar ajratib chiqaradi?
4-ILOVA Kichik guruhlarda ishlash qoidasi O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.
1-guruh
2-guruh
3-guruh
4-guruh
Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.
69
5-ILOVA
Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar
Mikroorganizmlarning modda almashinuvini o'rganish
4
4
> f
> f
Mikroorganizm-
Mikroorganizm-
Mikroorganizm-
Mikroorganizm-
laming modda
larning kimyoviy
laming oziqlanishi
larning nafas olishi
almashinuvi
tarkibi taxlilini
taxlilini tuzish
taxlilini tuzish
taxlilini tuzish
tuzish
O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi
* к
* к
* к
* к
* к
> f
4
4
4
4
Mikroorganizm-
Mikroorganizm-
Mikroorganizm-
Mikroorganizm-
laming modda
larning kimyoviy
laming oziqlanishi
larning nafas olishi
almashinuvi
tarkibi taxlilini
taxlilini taqdim
taxlilini taqdim
taxlilini taqdim etadilar
taqdim etadilar
etadilar
etadilar
ж
T
ж
ж
Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi
6-ILOVA
Uyga vazifa O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
Mavzuga doir testlar tuzish (kamida 5 ta)
70 Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 7-Mavzu: Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli
Vaqt 80
Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi
Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi
Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’siri.
Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri.
Namlik.
Bosim.
Harorat. Yorug‘lik.
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O' qitishnatijasi
Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.
Pedagogikvazifalar: Namlik va Bosimni tasniflash Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’sirini tushuntirish. Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri ochib berish va boshq.
O'quv faoliyati natijalari: Namlik va Bosimni tasniflaydilar Tashqi muhit omillarining mikroorganizmlar hayot faoliyatiga ta’sirini aytib beradilar. Fizikaviy omillarning mikroorganizmlarga ta’siri tartibli ravishda izohlab beradilar.
O'qitish metodlari
Ma’ruza/ suhbat/ baxs/ fanga doir boshqalar.
O'qitish vositalari
Matnlar, yozuvlar taxtasi, slaytlar, proektor, kompyutr.
