O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Yuqumli kasalliklarning oldini olish maqsadida sun’iy emlashni birinchi bo‘lib

4. 
   Jenner 1876-yili kashf etgan. L. Paster esa yuqumli kasalliklarning sun’iy himoyalash qoidalarini ilmiy asoslab bergan. U kuchsizlantirilgan qo‘zg‘atuvchilar bilan zararlash organizmni shu qo‘zg‘atuvchi bilan qayta to‘qnashganda yuqmasligini isbotlab bergan. L. Paster quturish va kuydirgi kasalliklaridan himoyalovchi preparat- larni ishlab chiqqan.
   

Keyinchalik I.I. Mechnikovning hujayra immuniteti (fagotsitoz) va P. Erlixning (kasallik yuqmasligidagi) gumoral omillar ahamiyati haqidagi ishlari immunologiyaning rivojlanishiga olib keldi.
Tug‘ma immunitet turlari
Tug ‘ma (tur) immunitet — bu berilmaslik xossasining mustahkam va zamonaviy shakli bo‘lib, chidamlilik omillari bilan nasldan naslga o‘tishiga asoslangan. Ma’lumki, odam, yirik shoxli hayvonlar va it tounga sezuvchan emas, hayvonlar esa vabo va bo‘g‘ma bilan kasallan- maydi. Lekin tug‘ma immunitet mutlaq emas, ya’ni mikroorganizm uchun noqulay sharoit yaratish bilan uning yuqtirmaslik xossasini o‘zgartirishi mumkin. Masalan, ortiqcha issiqlash, sovqotish, avitaminoz, gormonlarning ta’siri odam yoki hayvon uchun tegishli bo‘lmag an kasalliklarni yuzaga keltiradi. Paster tovuqlarni sovqottirish yo‘li bilan ularga sun’iy ravishda kuydirgi qo‘zg‘atuvchisini yuborgan va kasallikni yuzaga keltirgan, tovuqlar tabiiy sharoitda, kuydirgi kasalligi bilan kasallanmaydi.
Orttirilgan immunitet
Orttirilgan immunitet — odam hayoti davomida orttiriladi, nasldan naslga o‘tmaydi.
Tabiiy immunitet. Tabiiy faol immunitet kasallik bilan og‘rib o‘tgandan keyin yuzaga keladi (u postinfeksiya deyiladi). Ko‘pgina hollarda u uzoq vaqt saqlanadi, qizamiq, suvchechak, toun va boshqa kasalliklardan so‘ng yuzaga keladi. Shuningdek, ayrim kasalliklarda immunitetning muddati 1 yildan oshmaydi (gripp, dizenteriya va b.). Ayrim hollarda tabiiy faol immunitet kasallik yuzaga chiqmasidan ilgari hosil bo‘ladi. U yashirin (latent) infeksiya yoki qo‘zg‘atuvchining kichik dozada qayta-qayta yuqtirish natijasida hosil bo‘ladi (maishiy, turmish immunizatsiyasi).
Tabiiy passiv immunitet — bu chaqaloqlar (platsenta) immuniteti bo‘lib, homila ona qorindaligidayoq orttiriladi. Shuningdek, chaqaloqlar ona suti orqali ham immunitetni orttirishi mumkin. Immunitetning bu turi uzoq davom etmaydi, 6—8