Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan,ushbu fanni boshqa fanlar bilan bog’lay oladigan,mustaqil ish va vazifalarini to’liq bajaradigan va yangilik kiritishga intilgan,har jixatdan boshqa o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan
5
2
O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan,olgan bilimlarini xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan,mustaqil fikrlay oladigan,olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan
4
3
Darslarda 95 % gacha qatnashgan,ma’ruza matnni yozgan,o’quv qurollari to’liq bo’lgan,adabiyotlardan foydalanishni bilgan
3
4
Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalarni 55% dank am o’zlashtirgan o’quvchilar
2
Izoh: O’quv dasturining mantiqan tugallangan bo’limi bo’yicha o’quvchi albatta baholanadi va natijasi o’tish balidan 3 ball past bo’lganda qayta nazorat belgilanadi.
2-ILOVA Slaydlarni namoyishi va mavzu bo'yicha asosiy nazariy holatlari MAVZU. INFEKSIYA, ULARNING MANBALARI VA TARQALISH YO’LLARI
REJA: Infeksiya haqidagi ta'limot va patogen mikroblar ta’rifi. Patogen mikroblaming toksinlari
Infeksion jarayonning paydo bo'lish sharoiti va ta’rifi.
Infeksiya turlari, manbalari va o‘tish yo'llari. Immunitet turlari, organizmning tabiiy himoya vositalari
Zamburug' tabiatli oziq-ovqat intoksikatsiyasi. Oziq-ovqat toksikoinieksi yasi Infeksion kasalliklar odamzodga juda qadimdan ma’lum. Qadim zamon xalqlari yuqumli kasalliklaming sabablari (ctiologiyasi)ni to'g'ri tasavvur eta olmaganlar. albatta. Masalan, taniqli grck olimi Gippokrat asarlarida havoning miazmalardeb ataluvchi zaharli bug'lari yuqumli kasalliklarga sabab bo'ladi, dcgan taxminiy fikr aytiladi. XVI asrdagina italg'yan olimi Frakastor odamdan odamga o‘tad man yuqumli, kontagiyahaqidagi yangi tushunchani birinchi bo'lib fanga kiritdi. Infeksion kasalliklaming aniq etiologiyasi XIX asming ikkinchi yarmida va XX asming boshlarida mcditsina mikrobiologiyasiga asos solgan olimlaming bir qancha ajoyib ishlari natijasida aniqlandi Odamning har qanday infeksion kasalligiga muayyan turli mikroorganizm sabab bo'lishi haqidagi masala osha ishlar tufayli uzil- kcsil hal ctildi. Mikroorganizmlarning ana shu turlarini tabiatda mavjud bo'lgan boshqa hamma mikroorganizmlardan - saprofitlardan ajratish uchun kasallik tug ‘diruvchiyoki patogen mikroorganizmlardeb ataladi. 1Saprofit mikroblaming odam organizmi bilan o'zaro uzoq cvolyusion ta'sir ctishi natijasida shu mikroblardan patogen mikroblar vujudga kclganligi shubhasiz.
Kkzotoksinlar bir muncha kam ehidamliligibilan ta’riflanadi; isitish, yorug'lik va turli kimyoviy moddalar ta’sirida oson parchalanadi. Kkz.otoksinlaming yana bir xossasi shuki, ular g'oyat kichik dozada ta'sir eladi.Mikroblaming ck/otoksinlan eng kuchli zaharlardan biridir. Hayvon organi/miga kirgan ekzotoksinlar darhol ta’sir ko'rsatmay, muayyan inkubatsion davr - bir necha soat, bir sutkaga qadar va undan ortiq vaqtdan keyin ta’sir etadi. Ekzotoksinlaming turli kimyoviy zaharlardan muhim farqi ham shu. Hndotoksinlar ekzotoksinlardan farq qilib, qat’iy spetsifik bo’lmaydi va omanizmtta kiritilgan taqdirda bosh og'rig'i, darmonsizlik, halloslash va shu kabi umumiy zaharlanish bclgilarini yuzaga chiqaradi
Infeksion Jarayonning paydo bo‘lish sharoiti va ta’rifi. Infeksion jarayon yuzaga chiqishi uchun faqat patogen mikroblaming o‘zi kifoya qilmaydi. MiKrob muayyan darajada virulent bo‘lishi va bundan tashqari, orgamzmga yetarli miqdorda kirishi kerak, lekin ba’zi bir kasalliklarda, masalan, septik kasalliklarda bakteriya xojayralarining soni unehalik katta rol o'ynamaydi. Mikroblaming kichik dozalan kirgan joyida osonlik bilan yo‘a qilinishi mumkin va infeksion kasallik yuzaga cniqmasligi tabny.
Mikroblaming miqdoridan tashqan, bir qancha hollarda orgamzmga mikroblaming qayerdan kirganligi ham ahamiyatli.
Yuqorida aytganimizdck, infeksion jarayonning vujudga kclishida mikroorganizmlarning holati eng muhim ahamiyatga egadir.
Organizmning muayyan infeksiyaga moyilligi
kasallik avj olishi uchun birinchi zarur shartdir. Odamlar ba’zi infeksiyalarga (qizamiq, toshmali tif) juda ham moyil bo‘lgam holda, qonn tifi kabi kasalliklarga unehalik moyil boimaydi (40-50%), juda oz kishilargma sercbrospinal mcningitga moyil bo‘ladi. Odamning yoshi katta ahamiyatga ega. Masalan, 6 oylikkacha bolalarda qizamiq, difteriya juda kamdan- kam kuzatiladi, lekin shu kasalliklar 1 yoshdan 8 yoshgacha bolalarda ko‘proq uchraydi. Katta yoshdagi kishilar ko‘k yo‘tal, skarlatina bilan kamdan-kam kasallanadi.
104
3-ILOVA
Nazorat savollari Infeksiya qanday so‘zdan olingan bo‘lib, nimani anglatadi?
Immunitet deb nimaga aytiladi? Immunitetni necha turi bor?
Odamdan infeksiya o‘tish yo‘llarini aytib bering.
Vaksinalar yordamida qanday immunitet hosil qilinadi?
Zardoblar yordamida qanday immunitet hosil qilinadi?
Sun’iy immunitet qanday hosil qilinadi?
Tabiiy immunitet qanday paydo bo‘ladi?
Oziq-ovqat infeksiyasi deganda nimani tushunasiz?
4-ILOVA Kichik guruhlarda ishlash qoidasi O'quvchilar ishni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo'lmog'i lozim.
Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim.
Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tayziqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur
Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, oqituvchi ularga yo 'riqnoma berishi lozim.
Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.
Guruhlarga bo’lib topshiriq beradi va bajarganliklariga qarab baholanadi.
1-guruh
2-guruh
3-guruh
4-guruh Guruhlar bildirgan fikrlarni keyingi guruhlar takrorlamasligi uchun diqqat bilan eshitib, bir xil ma'lumotlarni o'chirib boradilar. Muammoni bahsga aylantirish kerak emas. Ularni o'qituvchini o'zi asoslab xulosa yasashi va baholashi kerak.
105
5-ILOVA
Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar
Infeksiya, ularning manbalari va tarqalish yo’llari ni o’rganish
4
> f
> f
> f
Infeksion
Oziq-ovqat
Oziq-ovqatdan
Yuqumli infeksion
jarayonning
infeksiyalari
zaharlanish
kasalliklar.
paydo bo‘lish
taxlilini tuzish.
kasalliklari.
taxlilini tuzish
sharoiti va ta’rifi
taxlilini tuzish
taxlilini tuzish.
ж
ж
ж
ж
ж
O’qituvchi ko’rsatma beradi va yo’naltiradi
> <
4
4
4
4
Infeksion
Oziq-ovqat
Oziq-ovqatdan
Yuqumli infeksion
jarayonning
infeksiyalari
zaharlanish
kasalliklar.
paydo bo‘lish
taxlilini taqdim
kasalliklari.
taxlilini taqdim
sharoiti va ta’rifi
etadilar.
taxlilini taqdim
etadilar.
taxlilini taqdim
etadilar.
etadilar.
ж
T
ж
ж
Berilgan javoblar muxokama va taxlil qilinadi 6-ILOVA Uyga vazifa O’tilgan mavzuni o’zlashtirish
Nazorat savollariga javob yozish.
Nazorat savollari Infeksiya qanday so‘zdan olingan bo‘lib, nimani anglatadi?
Immunitet deb nimaga aytiladi? Immunitetni necha turi bor?
106 Nazariy o'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi 13-Mavzu: Sut, sut mahsulotlari va tuxum mikrobiologiyasi O'quv mashg'ulotining o'qitish texnologiyasi modeli
Vaqt 80
Ta’lim oluvchilar soni
O'quv mashg'ulot shakli va turi
Nazariy: to'liq o'quv mashg'uloti.
O'quv mashg'ulot rejasi
Sut mikrobiologiyasi.
Mikroblar ta’sirida sutning buzilishi.
Sut mahsulotlari mikrobiologiyasi.
Tuxum mikrobiologiyasi
O'quv mashg'ulotining maqsadi mikrobiologiya fan tizimi haqida umumiy tushuncha
O'qitishnatijasi
Ushbu mavzuni o'zlashtirish natijasida o'quvchilar laboratoriya asbob uskunalarda foydalanish, mahsulotlarning sifatini baholash kabi kasbiy kompetensiyalarga ega bo'ladilar.