O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

27.2-chizma. Daromadlar piramidasi. 

 

Larens  egri  chizig‘i  bilan  bog‘liq  daromadlarining  tengsizligi 

darajasini  aniqlashning  usullaridan  biri  Shvetsariya  iqtisodchisi 

                                                           

138

 Karimov I.A. Bosh maqsadimiz – keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qat’iyat bilan 

davom ettirish. T.: O‘zbekiston, 2013. 32 bet. 

 

O‘RTAHOLLAR 

O‘TA BOYLAR 

BOYLAR 

---

573 

Paretoga  tegishli.  U  daromadlar  taqsimlanishini  tadqiq  qilib  eng 

kam  va  eng  yuqori  darajada  daromad  oladigan  tabaqalar  ulushi 

aholining  kamchilik  qismini  tashkil  etishini  ko‘rsatadi.  Jumladan, 

AQSH da barcha aholiga nisbatan eng kam daromad oluvchilar 13,5 

foizni,  eng  yuqori  daromad  oladiganlar  5-20  foizini  tashkil  etgan. 

Daromadlarning  asosiy  qismi  o‘rtahol  qatlamlarga  to‘g‘ri  kelgan. 

Daromadlarning taqsimlanishidagi bu bog‘lanish iqtisodiy nazariada 

Pareto qonuni deb yuritiladi. 

Aholi  daromadga  qarab  guruhlanishini  daromadlar  piramidasi 

orqali tasavvur qilish oson bo‘ladi. 

Кo‘rinib  turibdiki,  piramidaning  asosiy  qismini  o‘rta  qatlamlar 

egallagan. Aholining o‘rta qatlam 

toifasiga 

daromadi 

tirikchilik 

umumiy 

qiymatidan 

yuqori 

bo‘lgan, 

lekin 

o‘rtacha 

daromadlar 

darajasidan 

oshib 

ketmaganlar kiradi.  

Daromadlar tengsizligida kat-

ta  farqlar  mavjud  bo‘lishining 

asosiy  sababi,  bozor  tizimiga 

asoslangan  iqtisodiyotning  o‘z 

xususiyatlaridan  kelib  chiqadi. 

Respublikamizda ham bozor iqtisodiyotiga o‘tish, daromadlar teng-

sizligi  muammosini  keskinlashtiradi.  Bu  yerda  asosiy  rolni  mol-

mulkka  uy-joy,  ko‘chmas  mulk,  aksiya 

(va  boshqalar)ga  ega  bo‘lish  omili 

o‘ynay  boshlaydi.  Daromadlarning 

tabaqalanish  jarayoni  yetarli  darajada 

tez boradi, minimal darajadan bir necha 

o‘n  baravar  yuqori  daromadga  ega 

bo‘lgan  ijtimoiy  qatlam  shakllanadi. 

Daromadlarning  tabaqalanishi  mulkiy 

tabaqalanishni  keltirib  chiqaradi.  Vaqt 

o‘tishi  bilan  oilalarning  to‘plagan  mol-

mulki  meros  qoldirilishi  sababli  daro-

madlar  tabaqalanishining  kuchayishi  ro‘y  beradi.  Har  xil  oilalar 

uchun  turlicha  iste’mol  muhiti  yaratiladi.  Ijtimoiy  tenglik  va  da-

---

574 

romadlar  taqsimotida  adolatlilikni  ta’minlab  borish  muammolari 

yuzaga chiqadi. 

Har  qanday  iqtisodiyot  sharoitida  daromadlar  tengsizligini  kel-

tirib  chiqaruvchi  umumiy  omillar  ham  mavjud  bo‘ladi.  Bularning 

asosiylari quyidagilar: 

kishilarning  umumiy  layoqati  (jismoniy,  aqliy  va  estetik)  dagi 

farqlar; 

ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar; 

tadbirkorlik  mahorati  va  tahlikaga  tayyorgarlik  darajasidagi 

farqlar; 

ishlab  chiqaruvchilarning  bozorda  narxlarni  o‘rnatishga 

layoqatliligi (bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib). 

Bunday  sharoitda  davlatning  daromadlarni  qayta  taqsimlash 

vazifasi daromadlar tengsizligidagi farqlarni kamaytirish va jamiyat 

barcha  a’zolari  uchun  ancha  qulay  moddiy  hayot  sharoitini 

ta’minlashga qaratiladi. 

Daromadlar  tengsizligi  kamayishining  taxminan  80  foizini 

asosan  transfert  to‘lovlari  taqozo  qiladi.  Aniqroq  aytganda  davlat 

transfert  to‘lovlari  eng  past  daromad  oluvchi  kishilar  guruhi 

daromadining asosiy qismi (70-75%)ni tashkil qiladi va tengsizlikni 

yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi.