O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

 

 

---

519 

5. Кredit-bank tizimi va Markaziy bankning pul kredit siyosati 

 

Кredit  tizimi  bank  va  boshqa  kredit  muassasalarining  tashkiliy 

huquqiy shaklini ifodalaydi. Кredit tizimining asosiy vazifasi bo‘sh 

pul  mablag‘larini  to‘plab  ssuda  kapitaliga  aylantirishdir.  Undan 

tashqari  omonatlar  qabul  qilish  va  ular  bo‘yicha  turli  hisoblar 

ochish,  aksiya  va  obligatsiyalar 

chiqarish,  moddiy  boyliklarni 

saqlash,  to‘lov  operatsiyalarida 

vositachilik  qilish  vazifalarini 

bajaradi.  

Кredit  tizimi  kreditlash 

mexanizmiga  tayanadi.  Кredit 

mexanizmi o‘z ichiga kreditlash 

shakllarini,  sharoitlarini,  usul-

larini,  uni  boshqarish  tizimini 

oladi.  Кredit  mexanizmi  yorda-

mida  bank  tizimining  kredit 

siyosati  amalga  oshiriladi.  Кredit  mexanizmining  muhim  tarkib-

laridan  biri  kredit  shartnomasi  bo‘lib,  u  kredit  munosabatlarini 

amalga oshirishning huquqiy asoslari  hisoblanadi. Кredit tizimi o‘z 

ichiga ikki bo‘g‘in: bank va maxsus moliya-kredit muassasalari tizi-

mini  oladi.  Кredit  tizimining  hal  qiluvchi  bo‘g‘ini  ‒  bu  bank 

tizimidir. 

Pul  munosabatlarining  rivojlanishi  bank  tizimini  yuzaga 

keltirgan.  Bank  iqtisodiy  munosabatlarining  pulning  harakati 

yuzasidan kelib chiqadigan aloqalariga xizmat qiluvchi muassasadir. 

O‘zbekiston  Respublikasining  “Banklar  va  bank  faoliyati  to‘g‘ri-

sida”gi  qonuniga  ko‘ra  “Pul  mablag‘larini  jalb  qilish  hamda  ularni 

qaytarishlik, to‘lashlik va muddatlilik shartlari asosida o‘z nomidan 

joylashtirish  uchun  tuzilgan  muassasa  bankdir,  bank  huquqiy 

shaxsdir”. 

Banklar  eng  avvalo,  xususiy-tijorat  tuzilma  sifatida  vujudga 

kelgan.  Banklar  o‘zining  rivojlanishi  jarayonida  uzoq  davr  va  ko‘p 

bosqichlarni  bosib  o‘tgan.  Dastlabki  banklar  eramizgacha  2300-

yilda  qadimgi  Mesopotamiya  davlatida  savdo  sherikchilik 

ko‘rinishida  tashkil  etilib,  ssudaga  pul  berish  va  pul  ko‘chirish 

---

520 

operatsiyalari 

bilan 

shug‘ullangan. 

Lekin 

haqiqiy 

banklar 

rivojlanishi  Bobillar  davlati  (miloddan  avvalgi  2000-yilning 

boshlarida  janubiy  Mesopatamiyada)  vujudga  kelishi  bilan  bog‘liq. 

Banklar  keyinchalik  Afrika,  Misr,  Rim  va  Angliyada  rivojlana 

boshlagan. 

Davlat  banklari  XIX  asrga  kelibgina  tashkil  topa  boshlagan. 

Fransiya davlat banki 1800-yilda tashkil etilgan, 1816-yil Avstriya, 

1825-yili Belgiya milliy banki keyinchalik Rus davlat banki, Italiya 

milliy  banki  vujudga  kelib,  tijorat  banklari  bilan  birgalikda  ish 

yurita boshlagan.