O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi


Tijorat banklarining pul hosil qilish layoqatlari



Download 15,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet256/321
Sana24.09.2021
Hajmi15,11 Mb.
#183563
1   ...   252   253   254   255   256   257   258   259   ...   321
Bog'liq
2 5415834295740664524

Tijorat banklarining pul hosil qilish layoqatlari 

25.1-jadval 

 

 



Banklar  tomonidan  yangi  pul  taklifini  yaratilish  jarayoni 

ma’lum bir chegaragacha davom etadi. Bizning misolda 200000 mln 

so‘mning  yuzaga  kelishi  butun  bank  tizimida  depozitlarning  bir 

necha marta ko‘payishiga olib keladi. 

Bu  bank  tizimi  pul  taklifi  multiplikatori  samarasi  yoki  bank 

multiplikatori ko‘rsatkichini anglatadi. 

“Multiplikator”  so‘zi  tarjima  qilinganda,  ko‘paytiruvchi  degan 

ma’noni anglatadi. U quyidagi formula yordamida hisoblanadi.                          

1

x100%


M

r

 



bu yerda, M – pul multiplikatori; r – Markaziy bank qo‘yilish kerak 

bo‘lgan talab etilgan ehtiyot (zaxira) normasi; 

Agar, r=20% bo‘lsa, u holda M=1x100/20=5; ya’ni har bir so‘m 

depozit  pul  taklifining  5  so‘mga  ko‘payishiga  olib  keladi.  Ehtiyot 

normasining  kamayishi  depozitlarning  o‘sishiga,  uning  ortishi  pul 

massasining kamayishiga olib keladi. 

Bank 

Tijorat bank 



majburiyatlari 

Majburiy 

ehtiyotlar 

Ehtiyojdan 

ortiq pul 

Ssudaga 


berish 

mumkin 


bo‘lgan pul 

200000 



40000 

160000 


160000 

160000 



32000 

128000 


128000 

128000 



25600 

102000 


102000 

102000 



20480 

81920 


81920 

8192 va hokazo 



16384 

6553 


65536 


531 

Bizning  misolda  ehtiyot  normasi  20%  dan  10%  ga  tushirilsa, 

multiplikator 10ga teng bo‘ladi, aksincha 25%ga ortsa multiplikator 

4ga teng bo‘ladi. 

Amaliy hayotda bank depozitlari ko‘payishi-multiplikator sama-

rasidan  ancha  farq  qiladi.  Sababi 

bankdan  olingan  ssudaning  ham-

masi  ham  bank  tizimiga  qaytib 

bormaydi.  Ulardan  bir  qismi 

muomalada  naqd  pul  tarzida 

yurishi 

mumkin. 


Bularning 

hammasi 


banklarning 

ssuda 


berish 

imkoniyatlarini 

kamaytiradi. 

Bunda  bank  ehtiyotlaridan 

tashqari  naqd  pulga  aylangan 

mablag‘  chiqib  ketadi.  U  pul  multiplikatorini  o‘zgartiradi.  Agar 

bank  majburiyatlarining  naqd  pulga  aylangan  qismini  “s”  bilan 

belgilasak, u holda yuqoridagi formula quyidagicha ko‘rinishga ega 

bo‘ladi:  

                                                                     

                                              1x100 

                                       m = 

                                                 r+s 

 

Agar  naqd  pulga  aylangan  miqdor  30%ni  tashkil  qiladi  deb 



faraz qilsak, u holda pul multiplikatori =1x100:(20+30) =2  ga teng 

bo‘ladi. 

Demak, har bir so‘m qo‘shimcha depozitlar oldingiga o‘xshab 5 

emas, balki 2 so‘m yangi kredit pulni hosil qiladi. 

Pul  multiplikatoridan  foydalanib,  umumiy  pul  massasi  miqdori 

ko‘payishi  yoki  kamayishini  hisoblab  chiqish  mumkin.  Bozor 

iqtisodiyotida  pul  emissiyasiga  qaraganda  ehtiyotlar  miqdorini  o‘z-

gartirish bilan pul muomalasini tartibga solish samarali hisoblanadi. 

Markaziy  bankda  ehtiyot  tarzida  ma’lum  miqdordagi  pulni 

saqlash  majburiyatlari  bo‘yicha  to‘lovga  layoqatsizlik  xatarini 

kamaytiradi,  biroq  bu  banklardan  mijozlarning  omonatga  qo‘ygan 

pullarini  yoppasiga  olish  uchun  harakat  qilishlarining  oldini  ol-




532 

maydi.  Ehtiyotning  yetishmasligi  esa  moliyaviy  sarosimalikni  kel-

tirib chiqarishi mumkin. 

Moliyaviy  sarosimalik  –  bu  mijozlar  omonatiga  qo‘ygan  pul-

larni  bir  vaqtning  o‘zida  olishga  urinishlari,  banklarda  esa  talab 

qilingan  miqdorda  pulning  yo‘qligi  sababli  ularning  sarosimaga 

tushib  qolishidir.  Bu  nafaqat  banklar,  balki  ular  bilan  bog‘liq 

kompaniyalarning ham bankrot bo‘lishiga olib kelishi mumkin.  

Biroq  Moliyaviy  sarosimalik  har  doim  ham  yuz  beravermaydi. 

Chunki  mijozlar  omonatlari,  bank  depozitlari  tegishli  tartibda 

sug‘urtalanadi. Agar bank biron sabab bilan yopilsa, uning mijozlari 

qisqa muddatda konpensatsiya olishni mo‘ljallashlari mumkin. 

Sug‘urta  fondi  mablag‘lari  yetmagan  taqdirda  hukumat  zarur 

pulni  emissiya  qiladi.  Ma’lumki,  hamma  banklarda  aktivlar 

summasi  bankning  o‘z  kapitalidan  bir  necha  marta  yuqori,  uning 

nisbati  15:1  gohida  25:1  gachani  tashkil  etadi.  Undan  tashqari 

aktivlar  umumiy  summasida  muddati  uzaytirilgan  kreditlar 

mavjudki, uning bir vaqtda to‘lanishi ro‘y bermaydi. 

Umuman  olganda,  bank  tizimida  moliyaviy  xatarlarni  sug‘ur-

talash  butun  bir  tizimi  mavjudki,  bu  moliyaviy  sarosimalikning 

oldini olishni kafolatlaydi.  

 


Download 15,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   252   253   254   255   256   257   258   259   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish