O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

Notijorat tashkilotlar 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foyda olishga intilmaydigan, faol iqtisodiy 
faoliyat bilan shug‘ullanadigan bir nechta korxonalar mavjud. Bunday notijorat 
tashkilotlari tarkibiga iste’mol kooperativlari, jamoat va diniy tashkilotlar, 
jamg‘armalar, uyushmalar va boshqalar kiradi. 
Iste’mol kooperativlari o‘z a’zolarining moddiy ehtiyojlarini qondirish 
maqsadida aksiyaviy badallarni birlashtirish orqali tashkil etiladi. Kooperativ 

---

18 
tomonidan olingan daromad ustavga muvofiq taqsimlanadi, kooperativ a’zolari 
qo‘shimcha aktsiyalar orqali qo‘shimcha yordam berishadi. Bunday kooperativning 
nomi uning faoliyatining asosiy maqsadi, shuningdek "kooperativ" yoki 
"iste’molchilar jamiyati" so‘zlarini o‘z ichiga olishi kerak. 
Jamoat va diniy tashkilotlar umumiy manfaatlar, ilmiy va diniy qarashlar 
asosida tuziladi. Ular tadbirkorlik faoliyatini faqat o‘zi yaratgan maqsadga erishish 
uchun amalga oshirish huquqiga egadirlar. Ishtirokchilar berilgan mulkka va a’zolik 
badallariga bo‘lgan mulk huquqlarini saqlab qolmaydilar va jamoat va diniy 
tashkilotlarning majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydilar. 
Jamg‘armalar - bu fuqarolar, yuridik shaxslar tomonidan ijtimoiy, madaniy, 
xayriya, ma’rifiy va boshqa maqsadlarni amalga oshirish uchun ixtiyoriy mulqiy 
badallar asosida tuzilgan, a’zoligi bo‘lmagan notijorat tashkilotlari. Korxonalar 
tomonidan fondga berilgan mol-mulk fondning mulki hisoblanadi. Ta’sischilar 
fondning majburiyatlari bo‘yicha va fond o‘z ta’sischilari majburiyatlari bo‘yicha 
javob bermaydi. Jamg‘arma maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan tadbirkorlik 
faoliyati bilan shug‘ullanish, shuningdek tadbirkorlik subektlarini tashkil etish va 
ularda ishtirok etish huquqiga ega. Jamg‘arma o‘z mol-mulkidan foydalanish 
to‘g‘risida yillik hisobotlarni e’lon qilishga majburdir. 
Uyushmalar (yoki birlashmalar) tijorat tashkilotlari tomonidan ularning biznes 
faoliyatini muvofiqlashtirish, umumiy mulqiy manfaatlarning vakili va himoyasi 
uchun tuziladi. Uyushma a’zolari o‘z mustaqilligini va yuridik shaxs huquqlarini 
saqlab qoladilar, garchi ular o‘z majburiyatlari uchun ta’sis hujjatlarida nazarda 
tutilgan tartibda yordamchi javobgar bo‘ladilar. Uyushma nomi "uyushma" yoki 
"birlashma" so‘zini o‘z ichiga olgan holda uning a’zolari faoliyatining asosiy 
mavzusini ko‘rsatishi kerak. 
Tijorat tashkilotlarining jamg‘armalar va birlashmalarda ishtirok etishining 
samaradorligi shundan iboratki, ular uchun qulay asoslar mavjud. Iqtisodiyotda 
firmalar bilvosita reklama, o‘qitish va boshqalarni amalga oshiradilar. 

---

19