O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

1.3. Korxona faoliyatining ichki va tashqi muhiti
 
Ichki muhitning
o‘zaro aloqalari natijasida tayyor mahsulot paydo bo‘ladi, 
ishlar bajariladi va xizmat ko‘rsatiladi, ya’ni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan ishlab 
chiqarish va mehnatga haq to‘lash faoliyati yuzaga keladi. 
Korxona faoliyatining ichki muhiti iqtisodiy ishlab chiqarish tashkiloti 
xossalarining namoyon bo‘lish shakllari va xususiyatlarini aks ettiradi, buning 
natijasida u o‘z faoliyati natijalari bo‘yicha jamiyat ehtiyojlarini qondiradi, 
shuningdek tashqi sharoitlarga javob beradi, ularga va boshqa omillarga moslashadi. 
Ichki omillar
(sub’ektiv) insonning muayyan faoliyati bilan bog‘liq. Ular 
menejerlar va xodimlarning harakatlariga to‘liq bog‘liqdir. Tadbirkorlik sub’ekti 
ichki muhit omillarini bilishi va aniq boshqaruv qarorlari orqali ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirishga ta’sir qilishi kerak. 
Ichki muhit omillarining modellari korxona strategiyasiga va ushbu omillarni 
boshqarish qobiliyatiga qarab turli xil variantlarga ega bo‘lishi mumkin. 
Tarkibiy elementlarning ro‘yxati juda keng:

mulk huquqi; 

atrof-muhit;

strategiya korxona resurslarini taqsimlashda ushbu nisbatni belgilashga 
qaratilgan harakatlar majmui sifatida;

korxonaning tashkiliy tuzilmasi;

resurslardan maqsadli foydalanishni o‘z ichiga olgan 

texnologiya;

hokimiyat va uning manfaatlariga ta’sir qilish huquqidan foydalanish;

tashkiliy va iqtisodiy madaniyat jamiyatda shakllangan ideallar,qadriyatlar, 
ma’naviy an’analar, inson xulq-atvorining normalari va qoidalari. 
Korxonalarning tashqi muxit
bilan aloqasi ularning tashqi tizimga chiqishida 
ro‘y berib (resurslarni jalb qilish, ularning qiymatini aniqlash, xom ashyo, material 
va yoqilg‘ining o‘z vaqtida etkazib turilishi va hokazo), tashqi muhitga ishlab 

---

20 
chiqarilgan tovar va xizmatlar oqimi yordamida ta’sir ko‘rsatish jarayonida
namoyon bo‘ladi, raqobat omili, 

ijtimoiy omillar,

siyosiy omil,

demografik omil, 

marketing, 

xalqaro omil. 
Korxonalar faoliyati samaradorligini aniqlab beruvchi tashqi muhit – bu, 
birinchi o‘rinda mahsulot iste’molchilari, xom ashyo va boshqa material etkazib 
beruvchilar, shuningdek davlat organlari hamda korxonaga yaqin joyda yashovchi 
aholi hisoblanadi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning faoliyati natijalari asosan tashqi muhit bilan 
belgilanadi. Iqtisodiy faoliyatga ta’sir qiluvchi tashqi omillar iqtisodiy qonunlarning 
ta’sirini aks ettiradi. Tizimli yondashuv nuqtai nazaridan har qanday korxona uchlik 
jarayonini amalga oshiradi, xususan:tashqi muhitdan manbalarni olish; resurslarni 
mahsulotga (ish, xizmat) aylantirish; mahsulotni tashqi muhitga qaytarish. 
Xulosa 
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga asosan, korxona bu - huquqiy shaxs 
maqomiga ega, mustaql ravishda xo‘jalik faoliyati yurituvchi sub’ekt bo‘lib, o‘ziga 
tegishli bo‘lgan mol-mulkidan foydalanish asosida iste’molchilar (xaridorlar) 
talabini qondirish va daromad (foyda) olish maqsadida mahsulot (ish, xizmat) ishlab 
chiqaradi va sotadi yoki ayirboshlaydi. 
Korxona – ijtimoiy talablarni qondiruvchi va sof foyda olish maqsadida 
mahsulot ishlab chiqaruvchi, ishlar bajaruvchi, xizmat ko‘rsatuvchi mustaqil 
xo‘jalik yurituvchi iqtisodiyot sub’ektidir. 
Korxonalarning 
tashkiliy-huquqiy 
shakllari 
bu 
bozorda 
korxonalar 
faoliyatining huquqiy shartlari. Huquqiy shakllarning xilma-xilligi tadbirkorlik 
faoliyati uchun kapitalni jalb qilish usullarini diversifikatsiya qilish, shuningdek 
korxonalarni har xil javobgarlik shakllaridan himoya qilish, shuningdek, 

---

21 
bajarilayotgan ishlarning xavfliligiga, raqobat darajasiga, bozorga kirish taktikasiga 
qarab bozorda turli xil harakatlarni amalga oshirishga imkon beradi.