O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

3-Bob. ISHLAB CHIQARISH OMILLARI VA ISHLAB CHIQARISH 
JARAYONI
3.1.Korxonaning ishlab chiqarish omillari: 

asosiy fondlar (bino-inshoatlar, asbob-uskunalar, xizmat muddati bir yildan 
kam bo’lmagan inventarlar); 

aylanma mablag’lar (xom-ashyo, yoqilg’, energiya va b.); 

ish kuchi; 

tadbirkorlik qobiliyati. 
Ishlab chiqarish — 
bu, jamiyat a’zolarining yashashi, mamlakatning rivoji,
taraqqiyoti uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratish 
jarayonidir
. 
Ishlab chiqarish jarayoni kompleks jarayon bo‘lib, bir-biri bilan chambarchas 
bog‘liq bo‘lgan 
texnologik va mehnat
jarayonlarini o‘z ichiga oladi. 
Texnologik jarayon
– bu, mehnat buyumlari o‘zgarishi (shakli, tashqi 
ko‘rinishi, katta-kichiqligi, agregatlik holati, tuzilishi va h.k.)ning natijasi bo‘lib, 
tabiiy jarayonlarni ham o‘z ichiga oladi. Bunday holda jonli mehnat ishtirok etmaydi 
(masalan, quritish - quyma, betonning qurishi, material yoki detallar moylangandan 
so‘ng atmosfera sharoitida qurishi), lekin bu jarayon ma’lum darajada kishilar 
nazorati ostida olib boriladi. 
Mehnat jarayoni
– bu, jismoniy va aqliy energiyaning sarflanishi bo‘lib, 
iste’mol qiymati yaratishga qaratilgandir. 
Ishlab chiqarish jarayoni asosiy va yordamchi jarayonlarga bo‘linadi. 
Shuningdek, har qanday asosiy jarayonni ham tarkibiy qismlarga bo‘lish mumkin 
(mahsulotlarning ayrim qismlarini tayyorlash jarayoni parallel va ketma-ket olib 
boriladi). Bunday qismlar asosiy mahsulotni tayyorlash bosqichi deyiladi (har qaysi 
bosqich texnologik jihatdan alohida ishlab chiqarish jarayonining bir qismini tashkil 

---

44 
etadi). Ishlab chiqarish jarayonining bosqichsi bir-biridan qo‘llaniladigan texnologik 
usullar, uskunalarning xarakteri va xodimlarning ixtisoslanishi bilan farq qilinadi. 
Masalan, mashinasozlik korxonalarining asosiy jarayoni uchta bosqichdan iborat:

tayyorlash;

qayta ishlash;

yig‘uv.
Bosqichlar ayrim operatsiyalardan tashkil topadi. 
Operatsiya 
o‘zgarmas ishlab chiqarish qurollari, mehnat predmetlari va ish 
joyida amalga oshiriladi.Buyumlarning shakli yoki mehnat buyumlarining kimyoviy 
tarkibi bir necha o‘rinlarda ishchilar nazorati ostida o‘zgarishiga operatsiya 
deyiladi.Operatsiya ishlab chiqarish jarayonining bir qismidir.