O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

41 

---

 
4-rasm.Oqsillarning to'rtlamchi strukturasi. 
Birlamchi, ikkilamchi va 
uchlamchi strukturali alohida polipeptid bog’laridan murakkab oqsil agregatining 
struktura tuzilishi.
 
Biroq yana bir bor ta’kidlab o’tish kerakki, oqsillarning yanada yuqori 
strukturalarini tashkil qilishda asosiy vazifa birlamchi struktura zimmasiga tushadi. 
Oqsillarning tasnifi. 
Oqsillarning bir nechta tasnifi mavjud. Ular turli 
princhiplarga asoslangan: murakkablikdarajasiga qarab (oddiy va murakkab); 
molekulalar shakliga qarab (globulyar va fibrillyar oqsillar); alohida 
erituvchilarda erishiga qarab (suvda eruvchi, kuchsiz tuzli eritmalarda eruvchi - 
albuminlar, spirtda eruvchi - prolaminlar, ishqorda eruvchi - glyutelinlar), ular 
tomonidan bajariladigan vazifaga qarab, masalan, zahira oqsillar, skeletni hosil 
qiluvchi oqsillar va boshqalar. 
Molekulalarning shakliga qarab tasniflash oldingi mavzuda aytib o’tgan edik, 
murakkablik darajasiga qarab tasniflash haqida esa batafsilroq to’xtalib o’tamiz. Bu 
princhip bo’yicha oqsillar proteinlarga (oddiy oqsillar) va proteidlarga (murakkab 
oqsillar) bo’linadi. Proteinlar faqat aminokislotalarning qoldig’idan tashkil topadi, 
proteidlar esa ham oqsil qismdan (apooqsil) va oqsil bo’lmagan qismdan (prostetik 
guruh) tashkil topadi. 
Proteinlar 
- zahira, skelet, alohida ferment oqsillari. Alohida erituvchilarda 
erishiga qarab qo’yidagilarga bo’linadi: 
-
a l b u m i n l a r -
molekulyar massasi nisbatan katta bo’lmagan, suvda va 
kuchsiz tuzli eritmalarda yaxshi eriydigan oqsillar; albuminlarning tipik vakili - 
tuxum oqsili - ovalbumin; 
-
g l o b u l i n l a r -
tuzlarning tuzli eritmalarida eriydi. Ular juda keng 
tarqalgan oqsillar bo’lib, mushak to’qimalari, qon, sut tarkibiga kiradi, dukkakli va 
yog’li o’simliklar urug’larining katta qismini tashkil qiladi. Hayvon globo’linining 
vakili bo’lib sut laktoglobo’lini hisoblanadi; 

---

-