O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt mоliya instituti

Favqulodda foyda moddalari - bu ko‘zda tutilmagan, tasodifiy tusga ega bo‘lgan, xodisa yoki xo‘jalik yurituvchi subektning odatdagi faoliyat doirasidan chetga chiqadigan tusdagi muomalalar natijasida paydo bo‘ladigan va olinishi kutilmagan foydadir.
Bunga daromadlarning favqulodda moddalari yoki asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar bo‘limida aks ettirilishi kerak bo‘lgan o‘tgan davrlardagi foyda kirmaydi.
Favqulodda zararlar – bu xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning odatdagi faoliyatidan chetga chiquvchi xodisalar yoki muomalalar natijasida vujudga keladigan va ro‘y berishi kutilmagan odatdan tashqari xarajatlardir.
Bunga favqulodda va davr xarajatlari tarkibida aks ettirilishi kerak bo‘lgan o‘tgan davr xarajatlari kirmaydi.
Favqulodda foyda va zararlar sifatida aks ettirilishi uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:
U yoki bu moddaning favqulodda zararlar moddasi sifatida aks ettirilishi uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:
— korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatiga xos emaslik;
— bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak;
— boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog‘liq emaslik.
Tegishli moddalarni favqulodda xarajatlarga kiritish yoki kiritmaslik to‘g‘risida qarorlar qabul qilishda ishlar amalga oshiriladigan sharoitlarni ham hisobga olish lozim.
Favqulodda vokealar sodir bo‘lganda bu voqealardan olingan foyda va zararlar quyidagi schetlarda hisobga olinadi:
9710 «Favquloddagi foyda»
9720 «Favquloddagi zarar»
Bular tranzit schetlar bo‘lib 9710- passiv, 9720- aktiv schetlariga mansubdir.
Favqulodda voqealardan olingan daromadlar summasiga 9710 «Favquloddagi foyda» scheti kreditlanib turli schetlar debetlanadi. Sodir bo‘lgan zarar summasiga esa 9720 «Favquloddagi zarar» scheti debetlanib turli schetlar kreditlanadi.
Bu schetlarning debet va kredit oborotlari hisobot davri oxirida o‘uyidagi provodkalar bilan yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi:
Favqulodda voqealardan olingan foyda summasiga-
D-t 9710 «Favquloddagi foyda»
K-t 9910 «Yakuniy moliyaviy natija».
Favo‘ulodda voqealardan sodir bo‘lgan zarar summasiga-
D-t 9910 «Yakuniy moliyaviy natija»
K-t 9720 «Favquloddagi zarar».
Odatda korxona faoliyatining yakuniy moliyaviy natijasi yil oxirida anio‘lanadi. Buning uchun korxona buxgalteriyasida 9910 “Yakuniy moliyaviy natija” scheti ochiladi. Bu schet hisobot yilida korxona faoliyatining yakuniy moliyaviy natijasini shakllanishi to‘grisidagi axborotni umumlashtirish uchun tayinlangan.
Har bir hisobot davrining oxirida 9910 «Yakuniy moliyaviy natija» schetining debet va kredit tomonlari ko‘rsatkichlari jamlanib bu schetning umumiy saldosi hisoblab chiqariladi. Hisoblab topilgan saldo hisobot davrida soliqqa tortilgunga qadar bo‘lgan umumiy balans foydasi (yoki zarari) ni ko‘rsatadi.
Hisobot yilining oxirida 9810 «Daromad (foyda) solig‘i bo‘yicha xarajatlar», 9820 «Foydadan boshqa soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha xarajatlar» schetlarida foyda (daromad) dan hisoblangan umumiy summa aks ettiriladi. Yillik hisobotni tuzishda oxirgi buxgalteriya o‘tkazmalari bilan hisoblangan soliq va yig‘imlar summasi, ilgari aytilganidek, quyidagi hisobdan chiqariladi: Dt 9910-«Yakuniy moliyaviy natija», Kt 9810-«Daromad (foyda) solig‘i bo‘yicha xarajatlar» yoki Kt9820-«Foydadan hisoblangan boshqa soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha xarajatlar» schetlari.
9910 «Yakuniy moliyaviy natija» schetida qolgan sof foyda (yoki zarar) summasi quyidagi yozuv bilan taqsimlanmagan foydaga o‘tkaziladi:
Sof foyda summasiga - Dt 9910 «Yakuniy moliyaviy natija», Kt 8710 «Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan zarari)». Zarar summasiga esa, Dt 8710, Kt 9910 «Yakuniy moliyaviy natija» scheti.