O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi tоshkеnt mоliya instituti

Xo‘jalik muomalalarining mazmuni
Hisobvaraqlar korrespondensiyasi
debet	kredit
1.	Tabiiy ofatlar natijasida jihozlar va materiallar ortiqchaligining aniqlanishi	0710-0720, 0810-0890, 1010-1090	9710
2.	Tabiiy ofatlar natijasida tovarlar ortiqchaligining aniqlanishi	2910	9710
3.	Tabiiy ofatlar natijasida jihozlar va materiallar kamomadining aniqlanishi	9720	0710-0720, 0810-0820, 1010-1090
4.	Tabiiy ofatlar bo‘yicha xarajatlarning to‘lanishi	9720	5010, 5110, 5210
5.	Hisobot davri oxirida favqulodda foydaning yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkazilishi	9710	9900
6.	Hisobot davri oxirida favqulodda zararning yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkazilishi	9900	9720

19.7. Soliq to‘lagunga qadar foydani aniqlash va soliqqa tortish.


Soliq to‘langungacha olingan foyda, u umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda plyus favqulodda (ko‘zda tutilmagan) vaziyatlardan ko‘rilgan foyda va minus zarar sifatida aniqlanadi:


19.9-rasm. Soliq to‘langungacha olingan foyda
Favqulodda foyda va zararlar - bu korxonaning xo‘jalik faoliyatida nihoyatda kam sodir bo‘ladigan, uning uchun odat bo‘lmagan va korxonada boshqaruv qarorlarini qabul qilish natijasi bilan bog‘liq bo‘lmagan voqealardan olinadigan daromad va xarajatlardir. Korxonalarning xo‘jalik faoliyatiga shunday voqealar sodir bo‘lishi mumkinki, ular faqat odatdagidek emas yoki faqat oldindan ko‘rib bo‘lmaydigan voqea. Masalan, xorijiy valyuta muomalalaridan olingan foyda yoki zararlarni oldindan ko‘rib bo‘lmaydi, lekin bu favqulodda emas, chunki valyuta kursining barqaror emaslik sharoitida bu odatdagi foyda va zarar hisoblanadi. Demak, quyidagi moddalar favqulodda foyda va zararlarga kiritilmaydi: dargumon debitor qarzlarni hisobdan chiqarilishi yoki shu maqsad uchun tashkil qilingan rezerv; valyuta muomalalaridan yoki kurslar farqidan olingan daromad yoki yo‘qotishlar; narxlardagi tuzatishlar; aktivlar qiymatini qaytadan baholashdan olingan natija, soliq summalari bo‘yicha tuzatishlar; oldingi yillar foydasi yoki zarari.
Xorijiy amaliyotda favqulodda zararlarga quyidagilar kiritiladi: tabiiy ofatlardan ko‘rilgan yirik yo‘qotishlar; siyosiy voqealar, masalan, urush, inqiloblar natijasida yo‘qotishlar; mazkur davlatning qonuniyatchiligidagi o‘zgarishlar, natsionalizatsiya qilish, ma’lum bir faoliyatni taqiqlash va boshqalar natijasidagi yo‘qotishlar. Shuni ham aytish kerakki, tegishli modda favqulodda holatga to‘g‘ri kelishi va kelmasligiga korxona faoliyat ko‘rsatayotgan tashqi muhit ham ta’sir qiladi. Masalan, kartoshkani qator orasiga ishlov beradigan va gulga kirgan paytda sovuqdan nobud bo‘lish holati janubiy viloyatlar uchun favqulodda holat, chunki u yerlarda aprel - may oylarida g‘o‘zani kartoshkani urib ketishi yaqin orada takrorlanmaydigan favqulodda holat bo‘lsa, shimoliy viloyatlar uchun buni odatdagi holat deb ta’riflash mumkin.