|
4.3.4. Reorientatorning izlanuvchanligi, ijodiy imkoniyatlari,
innovatsiyaga nisbatan munosabati
Reorientatsiya (qayta kasbga yoʻllash) gumanistik psixologiya
tamoyillarini turmushga tatbiq etishga zarur shart – sharoit yaratadi. inson
omilini qadrlashga, butun imkoniyatlarini roʻyobga chiqarishga, ezgu niyat, orzu
havas, istak – xohish ushalishga negiz vujudga keltiradi. Koʻp profilli kasb –
hunar egalari safini kengaytirishga xizmat qiladi, komillikka intilish tuygʻusini
jonlantiradi, zarur bilimlar, malakalar bilan qurollantirishga turtki beradi.
Reorientatsiya inson imkoniyatini qaytatdan sinashning manbai hisoblanib,
oʻzini oʻzi kashf qilishi, oʻzini – oʻzi boshqarishi, oʻzini oʻzi tashkillashtirish,
oʻzini–oʻzi baholash, oʻzini–oʻzi refleksiyalash, oʻzini–oʻzi identifikatsiyalash
kabi shaxs fazilatlarini roʻyobga chiqarishga xizmat qiladi.
Maktab oʻquvchilarining mayllari, havaslari, intilishlari, xohishlari,
motivlari, ezgu-niyatlari xususan kasb-korga boʻlgan qiziqishlari, motivlari,
ehtiyojlari tugʻilishi psixologiya fanining shaxs muammosi bilan uzviy
bogʻliqdir. Shaxs psixologiyasini oʻrganish oʻquvchilarni kasb tanlashga
244
yoʻllash demakdir. Oʻquvchilarning idividual tipologik xususiyatlari, yoshi va
jinsini hisobga olgan holda ularning har birini oqilona kasbga yoʻllash shaxs
psixologiyasining muhim vazifalaridan biridir. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan
jamiyat qurish toʻgʻrisidagi hujjatlarda oʻquvchilarni (oʻz imkoniyatlarini oʻzi
baholashorqali) mustaqil kasb tanlashga oʻrgatish juda muhim va zarur vazifa
ekanligi ta’kidlanadi. Shunga koʻra psixolog olimlar, metodistlar, tashxis
Markazi xodimlari keng jamoatchilik bilan birgalikda kasbga doir bilimlarni
keng tashviqot qilishlari, kasb-kor tanlashga oid yoʻl-yoʻriqlar va metodlar
ishlab chiqishlari, kasb tanlash maslahatlari rasmiy shaxobchalari
kengaytirilishi, professiogramma, professiografiya, psixogrammalar koʻlami
orttirilishi lozim.
Kasb tanlash faoliyatini oqilona tashkil etish uchun mamlakatimiz qaysi
soha mutaxassislariga muhtojligini nazarda tutish va shunga yarasha maktab
oʻquvchilarini ularning mayli, intilishi, qiziqishi, imkoniyati, aqliy va jismoniy
qobiliyatlariga qarab, hamda u yoki bu kasbga yaroqliligini aniqlab, soʻngra
kasbga yoʻllash kerak.Bundan tashqari, malakali psixologlar va pedagoglar (shu
jumladan mahalla tarbiyachisi), murabbiylar, muhandislar va texniklar har bir
kasb-hunarning oʻziga xos tomonlari haqida malakaviy maslahatlar tashkil
qilishadi. Lekin, yoshlarning kasb-hunar tanlashi asosan oʻrta maktabdan
boshlanadi, shunga koʻra oʻquvchilar kichik jamoasi bilan psixologlar oldida
turli yoshdagi, jinsdagi maktab oʻquvchilarini kasbga qiziqtirish, mehnat
qobiliyatlarini rivojlantirish, ichki imkoniyatlarini ishga solish (oʻzini-oʻzi
namoyon etish) kabi muhim vazifa turibdi. Psixologlar, bundan tashqari,
oʻquvchilarning aql idroki, qobiliyatlarini hamda muayyan kasbga yaroqlilik
darajasini aniqlash metodlari, usullari, texnologiyasi, shakllari, mezonlari va
tarkibiy qismlarini ishlab chiqishlari, shuningdek, bu sohada ilmiy - tadqiqot
ishlari olib borishlari zarur.
Ilk oʻspirinlar va katta oʻsmirlarning kasb tanlashi katta hayotiy ahamiyatga
ega boʻlgan ham shaxsiy, ham ijtimoiy muammo boʻlganligidan bu jarayonda ota-
onalar, jamoatchilik va turli kasb ustalari ham faol qatnashishlari kerak, chunki
yoshlar koʻp hollarda kattalarning maslahatlari va tavisyalarini hisobga olgan holda
qat’iy bir fikrga, qarorga kelishlari mumkin. Shuni ham aytib oʻtish oʻrinliki,
245
maktab oʻquvchilari kasb tanlash borasidagi oʻz qarorlarini, koʻpincha, har
tomonlama dalillab bera olmaydilar, biroq ularning koʻpchiligi bu masalaga ongli
ravishda yondashishga intiladilar. Maktab kasb-hunarga yoʻnaltiruvchi
mutaxassisining asosiy vazifasi oʻquvchilarni kasb-hunarga yoʻnaltirishni
ta’minlovchi barcha ma’lumotlar bankini yaratishdan iborat. Bu maqsadda kasb-
hunarga yoʻnaltiruvchi mutaxassis tuman (shahar) tashxis Markazidan olgan kasbiy
axborotlar, kasblar roʻyxati, tasnifi, hududiy kasblar roʻyxati, kasblarga boʻlgan
ehtiyoj va boshqa kasbiy tashxis metodikalari, tavsiya va yoʻriqnomalardan
foydalaniladi. Maktab kasb-hunarga yoʻnaltiruvchi mutaxassisi tomonidan
oʻquvchilarning kasbiy qiziqishlarini rivojlantirish, kasblar haqidagi ma’lumotlarni
toʻliqroq anglab etishi shuningdek, ularning kasb tanlashdagi reallikni vujudga
keltirish maqsadida maktabda ilgʻor kasb egalari, kasb faxriylari, kasb sulolalari
bilan uchrashuvlar, davra suhbatlari, kechalar va ma’ruzalar tashkil etilsa maqsadga
muvofiq boʻladi. Ushbu tadbirlar oʻquvchining shu kasbga boʻlgan qiziqishini
yanada qat’iylashishini vujudga keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
