O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

geosiyosa
t - davlatni kuch va borliqdagi geografik organizm 
sifatida o‗rganish; 
ekosiyosat
-davlatlarni iqtisodiy kuch markazi sifatida 
o‗rganish"; 
demosiyosat
– davlatlarda istiqomat qiluvchi xalqlarni, ularning 
turmush tarzini tadqiq qilish; 
sotsiosiyosat
-"davlatning ijtimoiy jihatlarini 
o‗rganish; 
kratosiyosat 
-davlatlarning hokimiyat va boshqaruv shakllarini va 
ularning davlatdagi huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan munosabati 
muammolarini o‗rganish. 

---

35 
Ushbu tahlilar asosida R.Chillen davlat kuch - qudrati tushunchasi va uning 
formulasini yaratishga harakat qiladi: 
Davlatning qudrati = Tabiiy-geografik 
omillar + ho„jalik + xalq + boshqaruv shakli
Shuningdek, R.Chellen geosiyosat fanining quyidagi bo‗limlardan 
iboratligini aytadi:
toposiyosat
- 
davlatning 
siyosiy 
jihatdan 
qanday 
muhit 
bilan 
qurshalganligini o‗rganadi. Bu jihatdan R.Chellen davlatning geografik 
joylashuvini ―davlat siyosatining kalitidir‖, - deydi; 
morfosiyosat
- davlatning hududiy shakllarini o‗rganuvchi bilimlar 
majmuasi. Bunda davlat hududan qanday ko‗rinishga ega, yoysimon, dumaloq 
yoki uzunchoq holatda joylashganligi, davlatda markaz bilan joylar o‗rtasidagi 
aloqalarning geografik tizimi va davlatning tashqi dunyoga geografik jihatdan 
chiqish imkoniyatlari masalasiga e‗tibor beriladi. Masalan, Norvegiya, Italiya 
davlatlarining geografik joylashuvi. R.Chellen fikricha, davlatning katta - 
kichikligi uning qudratiga poydevor bo‗lishi mumkin; 
fiziosiyosat
– davlat hududlarining markazga qanday pozitsiyada ekanligini, 
ular munosabatlari ko‗lamini tadqiq etuvchi bilimlar. R.Chellen fiziopolitikani 
davlatning, davlatga qarashli boshqa hududlarning qay darajada jismoniy kuchga 
egaligi yoki ega emasligi bilan bog‗laydi. Joylarning (davlat hududlarining) davlat 
siyosatiga ta‗sir etuvchi jismoniy - geografik xususiyatlarini o‗rganish va tahlil 
etish fiziopolitikaning tarkibiy qismini tashkil etadi. 
Chellen har qanday davlatda oʼzini-oʼzi asrab qolish, oʼsish va hukmronlik 
qilish tuygʼusi mavjud boʼlib, davlatning eng oliy darajasi imperiya, deb 
hisoblagan. Insoniyat tarixi hududlarni egallash uchun kurashlar tarixidan iborat, 
deb hisoblagan Chellen, buyuk davlat oʼzining harbiy qudratiga tayanib, oʼz 
chegaralaridan uzoq-uzoqlarda boʼlgan hududlarga ham daʼvogarlik qiladi va oʼz 
taʼsirini oʼtkazadi. Buyuk davlatlarning barchasida bosqinchilik ustuvorlik qilishini 
taʼkidlagan Chellen, dunyoda bugun kimgadir tegishli hududlarning barchasi 
kimdandir tortib olingan hududlardir, degan xulosaga keladi
1
.