O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Maktabgacha yosh davri
. Maktabgacha yoshdagi davr o‘z ichiga 3 yoshdan 6 yoshgacha 
bo‘lgan bolalarni qamrab oladi. 3 yoshda harakatni muvofiqlashtirish jarayonining takomillashuvi 
bola yugirganida, bir joyda tik turganida muvozanatni chaqlash imkonini yaratadi.
Buning natijasida bola mustaqil holda turli harakatlarni amalga oshira boshlaydi. Jismoniy 
jihatdan mustaqillikka erishish bolada erkin, kattalarning nazoratisiz, o‘z xolicha qandaydir ishlarni 
bajarish, umuman mikro va yashash istagini tug‘diradi. Bu davrda egotsentrik eutq muhim ahamiyat 
kasb etadi. Rolli o‘yinlar ularning faoliyatlarida etakchilik qiladi. Rolli o‘yin faqat alohida olingan 
jarayon uchun ahamiyatli emas, balki bolada shaxsiy xususiyat va fazilatlarni shakllantirishda ham 
zarurdir.
Kichik maktab yoshi davri
. Kichik maktab yoshi davriga 6-10 yoshli boshlang‘ich 
sinflarning o‘huvchilari kiradi. Bola maktab ta’limiga bog‘chada tarbiyalanayotganida tayyorlanadi. 
Kichik maktab yoshdidagi bolalarning eng muhim hususiyatlaridan biri unda o‘ziga xos 
ehtiyojlarning mavjudligidir. Bu ehtiyojdar o‘z mohiyati bilan muayyan bilim, ko‘nikma va 
malakalarni egallashga, tevarak atrofdagi voqelikni o‘zlashtirishga qaratilmay, balki faqat 
o‘quvchilik istagini aks ettirishdan iboratdir. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda ixtiyorsiz 
diqqat, mexanik xotira yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Kichik maktab yoshidagi bolalarda “vaqt” 
tushunchasi bilan duch kelishadi, lekin ular kundalik tajribalari doirasidan chiqishmaydi. 
O‘smirlik davri
. O‘smirlik insonning balog‘atga etish davri bo‘lib, o‘ziga xos xususiyati 
bilan kamolotning boshqa pog‘onalaridan keskin farqlanadi. O‘smirda ro‘y beradigan biologik 
o‘zgarishlar natijasida uning psixik dunyosida tub burilish nuqtasi vujudga keladi. Balog‘at davriga 
11-15 yoshgacha bo‘lgan qiz va o‘g‘il bolalar kiradi. Bu davrda jismoniy o‘sish va jinsiy etilish 
amalga oshadi. Bu davrda jinsiy bezlar faoliyati kuchayadi. O‘smirlarda jinsiy etilish sirlarining 17 
foizini ota-onadan, 9 foizini o‘qituvchilardan, 4 foizini maktab vrachi va psixologidan, qolgan 

---

141 
foizini o‘rtoqlaridan, tengdoshlaridan ko‘cha kuydan oladilar. O‘smirlardagi fiziologik, psixologik 
nuqsonlar ularni tarbiyasi qiyin o‘smirlar qatoriga qo‘shilishiga olib keladi.