105
So’rovnoma- har bir muammoga chuqur yondashadi. Bu uslub aholidan ular xulq-atvori va
fikrlarini bayon qilishni so’raydi. Savollar siyosiy fikrlardan tortib, jamoaviy fikrlargacha
hammasini o’z ichiga oladi.
Yaqinda o’tkazilgan so’rovnoma:
Amerikaliklarning yarmi o’tkan kundagi qayg’u va stressdan farqli ravishda ko’proq
hursandchilik va rohat haqida gapirishdi.
Kanadaliklar esa electron muloqotning yangi namunasidan foydalanadi. 2010-yilda 2008-
yildagiga qaraganda 35% kamroq e-maillar qabul qilingan.
22ta mamlakatdagi har 5ta odamdan 1tasi o’zga sayyoraliklar yerda mavjudligi va huddi
insonlarday oramizda yurganiga ishonh bildirishdi.
Butun aholining 68%i-ya’ni 4,6mlrd odam din ularning kundalik hayotida muhimligini
ta’kidlashdi. (2011-yil Dainer)
Javoblar ko’pincha savollarning qanday tuzilganligiga va respondent ya’ni javob
beruvchilarning tanlovlariga bog’liq bo’lib qoladi.
Savol tuzishdagi samaralar:
savol tuzishdayoki uning tarkibiga solishda ba’zan kichik o’zgarishlar ham katta natija
beradi. Insonlar ko’pincha tinchlik, farovonlikdan ko’ra o’zlarining kamchilik va ehtiyojlariga
ko’rsatilgan yordamni Afzal ko’radi. Tasdiqlovchi harakatlardan ko’ra maqullovchi muomilani,
televizorda sigaret larni reklama qilishdan ko’ra ularning o’zlarini sahnaga chiqarishlarini ma’qul
ko’rishadi.
2009-yilda mahalliy so’rovnomada qatnashgan 4ta Amerikalik: insonlarga ko’proq
imkoniyatlar berilishini, sog’liqni sug’urta qilish va davlat boshqaruvida ishtirok etishga imkon
berish kerakligini maqullashdi. Biroq boshqa bir so’rovnomada ko’pchilik amerikaliklar dederal-
davlat tomonidan tuzilgan sog’liqni saqlash muassasalaridan ko’ra, shaxsiy sog’liqni sug’urtalash
tashkilotlarini afzal ko’rishdi.
Savollarni mohirona tuzish shunchalik nozik masalaki, tanqidchilarning savollari
insonlarning ifodalalmoqchi bo’lgan fikrlarini aks etishi lozim.
Taxminiy namuna- biz har kuni kuzatgan namunalarimizni jonli tasvirlar orqali
umumlashtirishga harakat qilamiz. Talabalarni baholashga professorning began statistik xulosasi
va noto’g’ri namunalar haqida jonli fikr bildirish kabilar. Noto’ri fikrlarni etiborsiz qoldirishdagi
nomaqulchilik jonli ammo tadbiq qilinmagan masalalrni umumlashtirish rad etib bo’lmaydigan
masaladir.
Eslatma: umumlashtirishning eng zo’r asosi bu reprezentativ misoldir. Lekin har doim ham
guruhdagi hammani so’roq qilishninh imkoni yo’q. siz universitet yoki kollejingizdagi talabalrni
reprezentativ misol bilan qanday qamrab olishingiz mumkin?
Odatda siz guruhning har bir a’zosi teng huquqli qatnasha oladigan taxminiy izlashingiz
lozim va so’rovnomangiz ishtirokchisi bo’ladigan talabalarning ismlarini ro’yxatda raqamlab
chiqingiz lozim.
Kattaroq reprezentativ namunalar kichiklaridan ko’ra yaxshi lekin kichkina namunalarning
100tasi 500ta rejalashtirilmagan namunadan yaxshiroq.
Siyotchilar mahalliy saylovlarda aynan shunday so’rovnomadan foydalanishadi. 1500 nafar
tasodifiy so’rovnomalar o’tkazilgan odamlar orqali bir mamlakat aholisining fikrlari aks ettirilgan
tasavvurga ega bo’lishimiz mumkin. Tasodifiy namunalarsiz boshqa namunalar, masalan
telefondagi yoki televizordagi so’rovlar ko’pincha noto’gri natijalarni ko’rsatadi.
So’rovnoma natijalarini qabul qilishdan oldin tanqidiy o’ylash lozim
21
Keyingi usul shaxs patololgiyasini aniqlashda ishlatilgan. bundan tashqari psixologik testlar
usuli mavjud.
21
David G. Myers. Psychology. Tenth Edition // Hope College Holland, Michigan. – NY.: Worth Publishers, 2013. – P.
28-29
106
Psixologiyaning o‘zining metodlari mavjud. Ilmiy tadqiqot usuli orqali ma’lumotlar olinadi,
ilmiy nazariyalar ishlab chiqiladi va ular tekshiriladi. har qanday
fanning rivojlanishi uning
metodlarining ishonchliligiga tayanadi.
Labaratoriya tajribalari kundalik hayotimizni oydinlashtira oladimi?
Siz labaratoriyadagi tajribalar haqida eshitgangizda insonlarning real hayotdagi xulq
atvori bilan labaratoriyadagi xulqi farq qilishiga hech qiziqqanmisiz javob berishdan oldin o’ylab
ko’ring. Tajriba olib boruvchi labaratoriyadagi muhitni hayotiy muhitga yaqinlawtirishni xohlaydi.
Tajriba qilinuvchi shaxs esa o’zining kundalik xususiyatlarini nazorat qiladi hamda o’zini
mug’ombirona boshqa ko’yga soladi. Huddi samolyot ixtirochilariga nazoratga olinga vaziyatda
yangi andoza yaratish topshirilgani kabi labaratoriya tajribalari ham psixologlarga yangi muhit
yaratish imkonini beradi.
Tajriba olib boruvchining maqsadi, kundalik hayotimizdagi xulq-atvorlarni qayta yaratish
emas, balki nazariy tamoyillarni tast qilishdir. Bu tamoyillar kundalik hayotimizdagi xulq-atvorni
tushuntirib bera oladi. Psixologlar labaratoriyada zo’ravonlikka qarshi hujumni aniqlash uchun
tajriba olib borganlarida, ular tajavvuskor xulq-atvorning nazariy tamayillari uchun test
topshirdilar. Shunga o’xshash ko’rish sistemasidagi tamoyillar ham tajribalar natijasida
rivojlandi.
22
Do'stlaringiz bilan baham: 
