O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali

F
osforitlardan qo‘shaloq superfosfat turidagi o‘g‘it ishlab chiqarish. Magniyli fosforitlarni undan olingan ekstraksion fosfat kislota bilan ammoniy nitrat ishtirokida parchalanish jarayonining optimal sharoitini tanlashda, ya’ni fosfatning eng yuqori parchalanish darajasiga erishish maqsadida jarayonni optimallashtirishning matematik rejalashtirish usuli bo‘yicha topilgan quyidagi:

formuladan foydalaniladi. Bunda: Y - tabiiy fosfatning aktivlangan EFK

da parchalanish darajasi, %; Z₁ - EFK konsentratsiyasi, P₂O₅ hisobida;

Z₂ - EFK(100%P₂O5):100 og‘.q. fosforit nisbati; Z₃ - EFK ga

qo‘shiladigan NH₄NO₃, %; Z₄ - parchalanish vaqti, min.

Dasturlashtirilgan hisoblashni EHM da amalga oshirish orqali tabiiy fosfatning parchalanish darajasi (K_p) ning eng yuqori qiymati (Y = ~88-90%) ga erishish uchun: EFK konsentratsiyasi 35% P₂O₅ (Z^ ni; EFK(100%P₂0₅):100 og‘.q. fosforit nisbati = 170:100 (Z₂) ni; EFK ga qo‘shiladigan NH₄NO₃ 2% (Z₃) ni; parchalanish vaqti esa 95 min (Z₄) ni tashkil etishi kerak.

Ekstraksion fosfat kislota konsentratsiyasi va unda parchalanadigan fosforitning me’yori [EFK(100%P₂O₅):fosforit nisbati] - parchalanish natijasida hosil bo‘ladigan superfosfat suspenziyasining fizik-kimyoviy xossalari (qovushqoqligi, S:Q fazalar nisbati va boshqalar) ni va jarayonning texnologik ko‘rsatkichlari (masalan, parchalanish darajasi) ni belgilab beradi. Shuning uchun texnologik parametlarni tanlashda kislota konsentratsiyasiga mos holdagi fosforit me’yori olinadi, ya’ni qanchalik yuqori konsentratsiyali kislota ishlatilsa, EFK(100% P₂O₅):fosfarit nisbati ham shunchalik darajada katta bo‘lishi lozimdir (5-rasm.). Shuningdek, parchalanish jarayonida parchalanish vaqti ham muhim rol o‘ynaydi. Parchalanish jarayonini o‘tkazish vaqti ko‘proq darajada EFK(100%P₂O₅):fosforit nisbatiga bog‘liqdir. Masalan, EFK(100%P₂O₅):fosforit nisbati 1 ga teng bo‘lsa, pachalanishni 1,5-2 soat, EFK(100%P₂O₅):fosforit nisbati 1,5 va undan katta bo‘lsa, prschalanishni 90-95 minut davom ettirilishi maqsadga muvofiqdir (6-rasm). Buning natijasida fosforitning eng ko‘p miqdorda parchalanishiga erishiladi. Parchalanish davrining ortib borishi bilan ishlab chiqarish intensivligi ham kamayadi.