O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali

Superfos. Superfos nomi bilan ataladigan uzoq muddat o‘zlashadigan yangi turdagi o‘g‘it ishlab chiqarish usuli ham yaratilgan. Bu kimyoviy boyitilgan va kislotalar bilan aktivlangan tarkibida qiyin o‘zlashadigan shakldagi P₂O₅ tutgan (Qoratog‘, Qizilqum, Pribaltika, Chilisoy va bir qancha) fosforitlardan olingan fosforit kukunidir va shuning uchun uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘g‘it sifatida ishlatish samarasizdir.

Fosforit unining suvli suspenziyasiga unchalik ko‘p bo‘lmagan miqdordagi sulfat kislotasi (yoki gaz holatidagi oltingugurt dioksid) qo‘shiladi. Muhit pH < 4 da karbonatlar - dolomit va kalsit, pH < 2,5 da esa fosfat parchalanadi. Kislotalilik muhitini boshqarish orqali fosfatdagi faqatgina qisman P₂O₅ ning, ekvivalent miqdordagi magniy bilan eritmaga o‘tishini ta’minlash mumkin. Fosforitni boyitish uchun sulfat

Л_|_

kislota dolomit va kalsitdan o‘tuvchi Ca ionlari bilan neytrallanadi va ozgina miqdordagi kalsiy sulfatga aylanadi, uni fosforit bilan birgalikda suyuq fazadan ajratiladi va undan kationli flotasiyalash orqali oson yo‘qotilishi mumkin.

Kimyoviy boyitilgan va aktivlangan fosforit unidan superfos olish uchun uni fosfat kislota bilan namlash orqali qo‘shimcha aktivlanadi, donadorlanadi va quritiladi.

Superfos tarkibida 38-40% P₂O₅, undan 19-20% suvda eruvchan shaklda bo‘ladi va samaradorligi jihatdan qo‘shaloq superfosfatga tenglashtiriladi. 1 t P₂O₅ li superfos ishlab chiqarishga kislota sarfi (1­1,3 t H₂SO₄ va 0,355 t P₂O₅ li fosfat kislota) esa 1 t P₂O₅ li qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta kamdir. Kimyoviy boyitishda hosil bo‘ladigan va tarkibida Mg va HPO₄ ^- ionlari tutgan eritmadan qimmatli o‘g‘it hisoblangan magniyammoniyfosfat NH₄MgPO₄H₂O ni cho‘ktirish uchun ammoniylanash amalga oshiriladi. Fosfatli xomashyodagi P₂O₅ dan foydalanish samaradorligi 95% ga yetadi. Jarayon yopiq suv aylanma siklida amalga oshiriladi.