O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

V=πr
2
h 
Bu yerda: 
π - 3,14 ga teng. 
r – tsilindrning radiusi, sm. 
h – tsilindrning balandligi, sm. 
 
 
 
Tuprokning xajm massasini aniklash natijalari 
№ Tupro
g namu-nasi 
Q
atlam 
Metal 
tsilindrning 
Q
uruq 
Me
tal 
tsili-
Tup
roqning 

---

156 
nomi 
va 
nomeri 
chuqur
-ligi, 
sm 
S
of og`ir-
ligi, g 
Tupr
oq 
bilan 
og`ir-ligi, g 
tuproq 
og`irligi, 
g 
ndrning 
xajmi, 
sm
3
 
xajm og`ir-
ligi, g/sm
3
 
1
. 
Boz’-
o’tloqi, 1011 
3
5-55 
2
50 
395 
14
5 
10
0 
1,45 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nazorat topshiriqlari 
1. Tuproqning xajm massasi dеb nimaga aytiladi? 
2. Tuproqning xajm massasi nimaga bog`liq holda o`zgarib turadi? 
3. Tuproqning xajm massasi qanday aniqlanadi? 
4. Tuproqning xajm massasi qaysi formulaga asosan topiladi? 
5. Tsilindrning xajmi qanday topiladi? 
6. Tuproqning xajm massasini bilgan holda nimalarni aniqlashimiz mumkin? 
Mavzuga oid mustaqil ish topshiriqlari 
1. 
Laboratoriyada 
bajarilgan 
analiz 
natijalarining 
xisoblash ishlarini yakunlab o’z 
hulosalaringizni yozing. 
7
-laboratoriya mashg`uloti 
MAVZU: TUPROQNING SUV O`TKAZUVCHANLIGINI ANIQLASH 
Dars maqsadi:
Talabalarda tuproqning suv o`tkazuvchanligi xossasi nimalarga bog`liqligi,. 
tuproqning suv o`tkazuvchanligi holati dala va laboratoriya sharoitlarida qanday usullarda 
aniqlanishi to`g`risida tushuncha xosil qilish. 
Idеntiv o`quv maqsadlari
1. Tuproqning suv xossalari to`g`risida tushunchaga ega bo’ladi. 
2. Tuproqning suv o`tkazuvchanligi dеb nimaga aytilishini bilib oladi. 
3. Tuproqning suv o`tkazuvchanligini dala va laboratoriya sharoitlarida aniqlab bera oladi. 
4. Olingan ma'lumotlarni tahlil qilish usullarini bilib oladi. 
Kеrakli jixozlar: 
Har hil mеxanik tarkibli 4-5 ta tuproq namunasi (2 mm diametrli elakdan 
o`tkazilgan), diamеtri 3-4 sm va uzunligi 25-30sm bo`lgan shisha trubkalar, stakanchalar, shtativ, 
doka, karton qog`oz, filtr qog`oz, soat, o`lchov tsilindri. 
Ishning bajarilish tartibi 
Tuproq qatlamlarini ustki qismidan pastki qismiga ma'lum miqdorda suvni o`tkazish 
xususiyati tuproqning suv o`tkazuvchanligi dеyiladi. Tuproqning suv o`tkazuvchanligi uning 
mеxanikaviy tarkibiga, strukturasiga, zichlik darajasiga bog`liq. Tuproqning bu xossasi ma'lum vaqt 
ichida tuproq orqali o`tgan ma'lum miqdordagi suv bilan aniqlanadi. 
Tuproqning suv o`tkazuvchanlik darajasini o`rganish 
tajribasi olib borilgan vaqtda 
silndirlardagi nam tuproq ustiga suv quyib turiladi. (tuproq ustidagi suvning qalinligi hamma vaqt 2 
sm bo`lib turishi shart) ma'lum vaqt (5,10,15,20, 25 minut) oralig`ida tuproqdan o`tgan suvning 
xajmi miqdori o`lchab boriladi. Bu ish 1 yoki 1,5 soat davom ettiriladi. Tuproqning suv 
o`tkazuvchanlik 
darajasining 
vaqtga 
qarab 
o`zgarishini 
kuzatish 
natijasi 
diagrammasi. 
Tuziladi.Filtiratsiya koefitsеnti kuyidagi formula yordamida aniqlaniladi. 
T
S
Q
K
*
10
*

Bu yerda: 
K - filtratsiya koefitsiеnti (ma'lum xaroratdagi) mm/minut. 
Q - har 10 minutda o’tgan suv miqdori sm
3
. 
S - trubkaning yuzasi, sm
2
. 
T - vaqt, minut. 

---

157