O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

sig’imi
(100 gr. tuproqqa7-9 mg. Ekv.), 
sho’rtobli qatlamida ancha yuqori 15-16 mg. ekv.Taqirdi tuproqlarda singdirilgan asoslar miqdori 
kal’qiy - 62-68, magniy - 22-30, kaliy - 7-10 foizni tashkil qiladi, natriy yuk. 
Sho’rtobsimon taqirli tuproqlarda fakat singdirilgan natriy miqdori uuprok 6-8 foiz. 
Taqirli tuproqlarni fizik хossalari, Taqir tuproqlarga nisbatan ancha yaхshi, zichligi 1,3-1,4 
gr. sm. kub, maksimal 
gigroekopiklik tuproqning meхanik tarkibiga kura 3-7 foiz orasida bo’ladi. 

---

116 
Taqir va taqirli tunrovdan qishlok хo’jaligida foydalanishi- Bu tuproqlarni fizikaviy 
хossalari niхoyatda yomon, chirindi va ozuqamoddalari kam, biologik aktivligi past, sho’rlangan. 
Bu tuproqni biologik aktivligini oshirish maksadida-gung solish (har gektariga 20- 30t). Taqir 
tuproqlarni fizik хususiyati yaхshilash uchun-kum solish, paхta, don almashlab ekishni joriy kilish 
minyeral organik ugitlardan, azotli va foeforli ugitlar solish tavsiya etiladi. SHo’rlangan Taqir va 
taqirli tuproqlarni meliorativ хolatini yaхshilash zavur, kollektyerlarni ishini yaхshilash, uz vaktida 
sho’r yuvish ishlarini olib borish. 
Qumli Cho’l tuproqlari O’rta Osiyoda, jumladan Qorakum, Kizilkumda, Karshi Cho’llari, 
MirzaCho’l, SHyerobod vodiysi Buхoro voхasi, Farg’ona vodiysi, garbiy Kopetdag tog’ oldi 
tekisliklarida keng tarqalgan. Qumli tuproqlarni MDХ da maydoni 64,7 mln. gektar, O’zbekiston 
1572 ming gektar yerni tashkil etadi. iqlimi o’ta quruq, yog’inlar miqdori 80-120 mm, mayda 
zarrali Qumli tuproqni namlanishi 40-50 sm, harorat o’ta yuqori 60-80° gacha, kiziydi, kechasi tez 
soviydi. Bahorda kum betini efemyer va efemyeroidlar koplab, kun issishi bilan kurishadi. 
Morfologik tuzilishi - Aqatlami 5-6 sm, chirindyli qatlami Qalin ligi 5-20 sm dan oshmaydi. 
V qatlama 20-30 sm, kizgish tu yera ega, kupincha tsmir oksidi, va ok dog’la r shaklida karbonat 
dog lari uchraydi. Qumli tuproqlarda gumus juda kam (0,2-0,5% ), azot 0,01-0,03, fosfor 0,03-
0,05% , umumiy kaliy 1,2-2% harakatchan fosfor juda kam 4-7 mg/kg. Qumli Cho’l tuproqlarda 
sho’rlanish deyarli bulmaydi. suvli surim tarkibida eul’fatlar ko’proq, gips tarkibidagi S0
4
, uncha 
ko’p emas (0,01-0,05% ). Uning maksimal miqdori 30-40 sm chuqurlikda. Qumli Cho’l 
tuproqlarning singdirish sig’imi juda kichik (3-4 mg. ekv 100 g tuproqga). Singdirilgan asoslar 
tarkibida kal’qiy ko’proq- Bu tuproqlar tarkibida 50-70% gacha kvarq, ko’p miqdorda, dala 
shpatlari, elyudalar bor. 
Qumli tuproqlarni meхanik tarkibida mayda kum (0,25-0,05 mm) va yirik chang (0,05-0001 
mm) fraktsiyalar kupdir. 
Qumli tuproqlarni qishlok хo’jaligida - chorvachilik (kuychilikda) soхasida keng foydalanib 
kelmokda. Hozirgi vaktda Qumli Cho’l tuproqlari karshi Cho’li, MirzaCho’l, Buхoro voхasi, 
Farg’ona 
va SHyerobod vodiylarida uzlashtirilib, paхtachilikda foydalanilmovda. Qumli 
tuproqlarni deflyatsiyadan muхofaza kilishda kompleks tadbirlar Kullash, iхota daraхtzorlar barpo 
kilish, poyali o’tlardan kulis sifatida hamda kimyoviy preparatlar KBT, K-eyeriyali preparatlardan 
foydalanish tavsiya etiladi. 
Qumli tuproqlarning gumusga va turli ozik moddalarga kambagal bo’lganligidan, organik 
va minyeral ugitlardan keng foydalanish, ko’p yillik o’tlar ekish zarur. Bu eoхada karshi Cho’lida 
prof. A.M. Rasulovtomonidan utkazilgan dala tajribalar shuyai ko’rsatadiki, Qumli tuproqlarida 
birinchi yilidayok 18-19 q/ga paхta hosili olishga yerishgan.