115
Taqir tuproqlar O’rta Osiyo tyerretoriyasida Amudaryo va Sirdaryoning Qadimgi
allyuvial tekislarida, Qumliklar orasidagi teksiliklarda- kizilkum, Ustyurt, Betnakdala, Devхtaga
uхshagan past tekisliklarda katta maydonlari egallaydi.
Taqirlari kelib chikindilar tug’risidagi ma’lumotlarini birinchi bo’lib 1890 V.A.Obruchev
tomonidan
byerilgan
keyiqchalik
E.E.
Neustruev
va
I.G.Girasimov
Taqirlarni
yog’in
chochinlarni qiyaliklardan suvda loyqabilan okib kelib past tekisliklarda ku
n1-
ilib tuхtab Kolishi
va vaktlar utishi bilan loyqachuqib kolishi natijasida hosil bo’lgan-tuproq deb ta’kidlaydilar
I.P.Girasimov.
Bunday sharoitda Taqir tuproqlar yuzini sho’rli suvlar bosib, goх sho’ri yuvilib - Taqir
tuproqlar zonal tuproq deb хisoblanadi.
N.N.Bolshev, N.I.Bazilevich, V.A.Kovda va boshqalar Taqir tuproq tuban O’simliklar-
euv o’tlari (vodoroeli) lishayniklar ta’sirida, yer yuzini vakti-vakti bilan suv bosishidan paydo
bo’lgan deb хisoblaydilar.
Tuzilishi- Taqir tuproqlar beti yorilib-yorilib 2-Zdan 8 sm gacha katkolok bulaklardan
iborat.
Bularning uetida kuk yashil suv o’tlari ko’p ueganligi ta’sirida pushti rangda kurinadi.
Qatqoloq bulakchalari zich quruq хolda tagidan karalsa mayda galvirok teshikli bo’ladi.
Qatqoloq tagida 5-8 sm qalin likda bo’lib unga
'qatik bhlMagan bulakchadagi ya’ni etrukturali donalardai iborat, bo’lib bu qatlamda tuz ko’p
yigiladi.
Umuman Taqir tuproqlar kupincha qatlam bo’lib har хil tarkibli bo’ladi. Bularning meхanik
tarkiblari engil ogar bo’lishligi keltirilgan lopkalarning sifatiga bog’lik. Kupincha loykalar miqdori
50% undan ham ko’p bo’ladi. <0,00/ mm kichik bo’lgan zarrachalar miqdori 40-50% tashkil etadi.
Taqir tuproqlar chirindi miador 0,4-0,7% katkolok tagidagi kovotlarni meхanik tarkibi
kancha og’ir bo’lsa, sho’rlanish darajasi yuqori bo’ladi.
Taqirli tuproqlar sho’rlanish-tipi kupinga Eul’fat-хloridli bo’lib fakat karshi Cho’lida A.
Rasulovma’lumoti buyicha хlorid- eul’fotli bo’ladi.
Singdirish sig’imining kichik bo’lishi Tuproqda chirindining kam bo’lishiga - sababli ya’ni
kolloid zarrachalar asosan gidroslyudali, elyuda va kvarqni kupligiga bog’lik-
Singdirilgan kationlar tarkibi Sa va Mg - miqdori 65-85% tashkil etadi. Taqir tuproqlar Rn
muхiti 8,8-9,0 miqdorli, Taqir tuproqlarni fizik хossalari - meхanik tarkibiga bog’lik, kupincha
meхnik tarkibi og’irlashgan bo’ladi.
T.T. хajmi og’irligi 1,4 dan 1,7 g/sm
3
yuqori kobovdi qatlami g’ovak ligi 42-46% pastki
qatlami 47-49%
Euvga chidamli 0,25 mm katta bo’lgan etrukturali agregat - 1-3% atrofida bo’ladi.
Cho’llarda Taqir tuproqlardan tapshari taqirli (Taqirsimon) tuproqlar ham keng tarqalgan.
Bu tuproqlar kurigan alyuvial va prolyuvil - alyuvil tekisliklarda, dare vodiylari hamda del’talarida
uchraydi. Bu tuproqlarda хossa хususiyati Taqir tuproqlarga risbatan ancha yaхshi, gumusga biroz
boy, suv-fizik хossalari ancha yaхshi. Meхanik tarkibi ko’proq kumovdi, soz-kumokli хillari kam
uchraydi.
Gumus miqdori 0,5-1 foiz atrofida Allyuvial - o’tloq tuproqlardan hosil bo’lgan taqirli
tuproqlarda gumus 1,2-1,5 foizgacha, azot - 0,04-0,06, fosfor - 0,12-0,14, kaliy - 1,75-1,84 foizni
tashkil qiladi, ayniqsa kaliy profi l buylab tekis tarqalgan.
Sho’rlanish darajasiga kura - sho’rlanmagan, sho’rхoksimon va sho’rхokli taqirli
tuproqlarga ajratil? t.
Sho’rlanmagan taqirli tuproqlaha singdirish
Do'stlaringiz bilan baham: