O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti


Mustaqil va nomustaqil kesimlik shakllari



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/122
Sana30.04.2022
Hajmi1,8 Mb.
#597248
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Mustaqil va nomustaqil kesimlik shakllari.
O`zbek tilida kesimlik 
qo`shimchalari o`z voqelanishlari uchun boshqa bir gapni talab qilishi ham, talab 
qilmasligi ham mumkin. quyidagi gaplarning kesimlariga diqqat qiling: 
Men kecha maktabga bordim. 
O`qituvchi kelsa, dars boshlanadi. 
YOmg`ir yog`masa edi, ekin-tekin ishlarini saranjomlab olgan bo`lur edik. 
Birinchi gapning kesimi (bordim) o`z ma‘nosini boshqa gaplarga ehtiyoj 
sezmasdan voqelantirmoqda. Ikkinchi gapdagi kelsa, uchinchi gapdagi yog`masa edi, 
saranjomlab olgan bo`lur edik kesimlarining ushbu gaplarda voqelangan ma‘nolari 
uchun boshqa gaplar talab qilinadi. Boshqacha aytganda, kelsa va yog`masa edi 
kesimlaridan anglashilgan shart ma‘nosi boshlanadi, saranjomlab olgan bo`lur edik 
kesimlari yordamida, saronjomlab olgan edik kesimning ma‘nosi esa undan oldindagi 
yog`masa edi kesimi yordamida yuzaga chiqadi. Agar ikkinchi va uchinchi 
gaplarning ikkinchi qismi olib tashlansa, oldingi gaplardagi kesimdan shart emas, 
balki istak ma‘nosi yuzaga chiqadi: O`qituvchi kelsa. YOmg`ir yog`masa edi. 
Saranjomlab olgan bo`lur edik kesimi esa oldingi gapsiz hech qaChon, boshqacha 
bo`lsa ham, ma‘nosini voqelantira olmaydi. Ma‘nosini yordamchisiz voqelantiradigan 
kesimlik shakli mustaqil kesimlik shakli (MKSH) deyiladi.
Boshqa gaplarsiz, Ya‘ni qurshovsiz o`z ma‘nosini voqelantira olmaydigan, 
voqelantirgan taqdirda esa butunlay boshqa ma‘no kelib chiqadigan kesimlik shakli 
nomustaqil kesimlik shakli (NKSH) deyiladi. 
Kesimning [W] ga ko`ra turlari
. Kesimlikdagi atov birligi vazifasida barcha 
mustaqil so`z turkumlari kela oladi. Shunga ko`ra, kesimlarni umumlashtirib, ism (ot, 
sifat, son, ravish, taqlid olmosh)li va fe‘l (fe‘l, olmosh)li kesimlarga ajratish mumkin.
Ism bilan ifodalangan kesimlar.
Ot: qarg`a nima deyotganini bilmaymiz, Chunki u qarg`a, biz –odam. 
(«Husniobod».) 
Sifat: E taqsir, qissamiz uzun. (O.)
Son: Ikki karra ikki - to`rt.
Ravish: O`zlashtirishing - yodaki.
Taqlid: Hamma tomon g`uvur- g`uvur, tinChlik yo`q. 


Olmosh: Sen - mensanu, men - senman, qissamni bayon etsam. 
Fe‘l bilan ifodalangan kesimlar:
1.Maqsadim - o`qimoq. 2. qarasam, qaramaysan. 3. Ishning boshi 
boshlangunCha. 4.YAshnaganim - yashnagan. 5. Yigit kishining uyalgani - o`lgani. 
6.Ko`rdi-yu, kapalagi uchib ketdi. 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish