O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/122
Sana31.03.2022
Hajmi1,8 Mb.
#520258
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

SB va so`z.
So`z bir tushunchani ifodalaydi. Sbda esa birdan ortiq tushuncha 
munosabatga kirishgan holda nutqda voqelanadi. So`z asosida leksema va morfema 
hamda ularning birikuv qonuniyatlari yotsa, Sbga esa leksemalar hamda ularning 
birikuvlarini tartibga soluvchi LSQ asos bo`ladi. Aytilganidek, so`zda tushuncha, 
ma‘no keng va mavhum bo`ladi. So`z birikmasida esa bu kenglik va mavhumlik bir 
qadar barham topgan bo`ladi. Masalan: qiziq kitob birikmasida kitobning bir belgisi 
namoyon bo`lgan. Shu jihatdan u muayyanlik kasb etgan. Ammo bu muayyanlik 
nisbiy va biryoqlamadir. Chunki, masalan, uning badiiy yoki ilmiyligi hanuz mavhum 
va noaniqdir. qiziq badiiy kitob birikmasida bu belgi ham muayyanlik kasb etadi. 
So`z birikmasida so`z boshqa so`zlarni o`ziga biriktirib kengayishi bilan ma‘noviy 
jihatdan torayib boradi. Demak, shakliy kengayish ma‘noviy torayishni keltirib 
chiqarsa (so`z birikmasida), shakliy torlik (so`zda) ma‘noviy kenglik bilan 
munosibdir. 
SBdagi tushunchalar o`zaro munosabatga kirishar ekan, bunda ular yaxlitlanib, 
bir «vujud»ga aylanib ketmaydi. Ular bir-biriga qancha yaqinlashmasin, baribir o`z 
mustaqilliklarini saqlab qoladi. Masalan, toza havo birikmasida bir tushuncha 
ikkinchisiga muayyanlik kiritish uchungina xizmat qiladi, lekin, baribir, bunda ikki 
tushuncha mavjud. Ikki tushuncha orasidagi munosabat ma‘lum bir me‘yor 
Chizig`idan o`tsa, ular yaxlit tushunchaga aylanadilar va bir butun holda yangi ma‘no 
anglatadilar. Masalan, belbog` so`zi dastlab belning bog`i birikuvi shaklida bo`lib, 
bunda ikki tushuncha munosabati (hokim-tobeligi) mavjud. Biroq bu munosabat 
ularning yaxlitlanishi darajasiga yetmagan. (belbog`) so`zida esa munosabatning 
me‘yor Chizig`idan keyingi holatiga duch kelamiz. 
So`zlarning alohida ko`rinishi bo`lgan qo`shma so`zlar aslida so`z birikmalari 
uzvlarining yaxlitlanishi - so`z birikmasining ma‘noviy taraqqiyoti mahsulidir. 


SB va ibora
. SB a‘zolari tobe munosabatli mustaqil so`zlar bo`lsa, iboralar 
ham mustaqil so`zlar birikuvidan tashkil topsa-da, ular orasida sintaktik aloqa
so`ngan, bu so`zlar o`zaro yaxlitlanib, o`zida tayyorlik, majburiylik, barqarorlik kabi 
belgilarni tashiydigan lisoniy birliklar qatoridan joy olgan. Iboralar tashkil etuvchilari 
(zohiriy) jihatidan SB ga o`xshasa-da, mohiyatan leksemalarga yaqinlashadi. Zero, 
tarvuzi qo`ltig`idan tushdi iborasi bilan bo`shashmoq so`zining ma‘noviy mohiyati 
yaqindir. Leksemalar ajdodlardan avlodlarga buzilmasdan yuborilganligi kabi 
iboralar ham yaxlit holda keyingi avlodga uzatiladi. So`z birikmasi esa vaqtinchalik 
va o`zgaruvchandir. So`z birikmasini tashkil etgan so`zlar nutqda o`z mustaqil
ma‘nolari bilan qatnashgani holda iboralarning tarkibidagi so`zlar o`zlarining xos 
ma‘nolaridan judo bo`lgandir (tarvuzi qo`ltig`idan tushdi iborasida tarvuz, qo`ltiq, 
tushmoq so`zlari o`zlarining xos ma‘nolariga ega emas). 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish