O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/122
Sana31.03.2022
Hajmi1,8 Mb.
#520258
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Asosiy sintaktik birliklar
. So`z birikmasi va gap sintaksisning asosiy 
birliklaridir. Shunga ko`ra, sintaksis uchga bo`linadi; 
so`z shakli sintaksisi: 
so`z birikmasi sintaksisi
gap sintaksisi; 
So`zlarning nutqda o`zaro aloqaga kiriShuvidan so`z qo`shilmalari vujudga 
keladi. So`z qo`shilmalarini ikki guruhga birlashtirish mumkin: 
gap (osmon tip-tiniq); 
so`z birikmasi (tip-tiniq osmon); 
Til jamiyatda aloqa qilish, axborot uzatish vositasi hisoblanadi. Axborot uzatish 
esa gap orqali amalga oshiriladi. Demak, gap fikr ifodalaydi. So`z birikmasi fikr 
emas, balki so`z kabi tushuncha ifodalaydi. (Biroq so`z birikmasi ifodalagan 
tushuncha so`z ifodalagan tushunchadan farqlanadi.) Ko`rinadiki, sintaksisning bosh 
birligi gap bo`lib, so`z birikmasi so`z kabi bevosita yoki bilvosita uning tashkil 
etuvchisidir. 
Sintaktik birliklar – gap va so`z birikmalari – so`zlarning qo`shilishidan hosil 
bo`lishi, bu qo`shilishning esa turli vosita (qo`shimchalar, yordamchi so`zlar) va usul 
(masalan, tobe aloqaning turlari) lar orqali yuzaga kelishi sintaksisning boshqa sathlar 
bilan zich aloqada ekanligini ko`rsatadi. Demak, nutqda: 
1.So`z boshqa so`z bilan tobe yoki hokim mavqeda bog`lanadi. Buning uchun u 
ma‘lum bir grammatik shaklga ega bo`ladi (uyga bormoq, a‘lochi o`quvchi). 
Grammatik shakllangan so`z sintaksisi so`z shakl sintaksisi deb yuritiladi. 
2.So`zlar o`zaro sintaktik aloqaga kirishib, tushuncha ifodalovchi birlik - so`z
birikmasi(SB) vujudga keladi. So`zlarning o`zaro birikib, tushuncha ifodalovchi 
sintaktik birliklar hosil qilishini, bu sintaktik birliklarni yuzaga chiqaruvchi qoliplar, 
SBlarda tobelanish va uning yo`llarini o`rganuvchi bo`lim SB sintaksisi deyiladi. 
3.Gap kishilar orasida fikr, axborot uzatish uchun ishlatiladigan asosiy birlik 
bo`lib, fikr ifodalashning eng oddiy va tipik ko`rinishidir. So`zlovchi uchun fikr 
ifodalash va axborot uzatish, tenglovchi uchun axborot qabul qilish vositasi 
sanalmish gap va uning qurilishi, tuzilishi, tarkibiy qismlari va mazmuni bilan 
aloqador jihatlarni o`rganadigan bo`lim gap sintaksisi sanaladi.


Sintaksisda mazkur bo`limlar o`zaro aloqadorlikda bo`lib, bir butun sohaning 
tarkibiy qismlari hisoblanadi. Har bir bo`lim o`rganish obyektiga ko`ra mustaqil soha 
bo`lsa-da, ularning umumiy xususiyatlari tilning sintaksis sohasiga birlashtiradi. 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish