O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

2. Himoya qavatlar. Korroziyaga qarshi kurashning asosiy usuli-metallni turli qoplamalar yordamida agressiv muhitdan izolyatsiyalashdir. Ko’pincha metall korroziyaga ancha chidamli boshqa metall bilan qoplanadi. Himoya qavat yaxlit va juda zich bo’lishi lozim. Bunda detal faqat saqlovchi metalldan iboratdek bo’ladi. Agar qoplama yemirilsa va demak, metall sirtining bir qismi ochilib qolsa, himoya qilinuvchi metall agressiv muhitga tegadi. Buning natijasida galvanik element hosil bo’lib metall korroziyalana boshlaydi. Agar qoplama metali himoya qilinuvchi metalldan aktivroq, masalan temir ustiga rux qoplangan (76-rasm) bo’lsa, qoplangan metall (Zn) anod bo’ladi. Shuning uchun bunday qoplama anod qoplama deyiladi. Anod qoplama tashqi muhit ta’sirida buziladi. Himoya qilinayotgan metall (Fe) katod bo’ladi va qoplangan ruxning hammasi sarflanib bo’lmaguncha buzilmaydi. Himoya qiluvchi metallga qaraganda aktivligi kamroq bo’lgan metallar katod qoplama hosil qiladi. katod qoplama buzilsa himoya qilinuvchi metall juda tez korroziyalanadi, masalan ko’pincha qalay bilan qoplangan va oq tunuka deb ataladigan temirda shunday bo’ladi. Qalay faqat temirga qoplangan qalay qavati buzilguncha temirni korroziyalanishdan yaxshi saqlaydi. Agar temirning sirtidan biror joyi ochilib qolsa va agressiv muhitga tegsa qalay yuritilgan temir, qalay yuritilmagan temirdan ko’ra tezroq korroziyalanadi .

Shuningdek, metall sirtining kimyoviy o’zgarishiga asoslangan korroziyaga qarshi himoya usuli ham qo’llaniladi. Buning mohiyati shundan iboratki, metallga u bilan kimyoviy reaksiyaga kirishuvchi moddalar ta’sir ettiriladi. Buning oqibatida metall sirtida metallni yemirilishdan saqlaydigan himoya pardasi hosil bo’ladi. Buning uchun oksid pardalardan foydalaniladi, metall sirtida oksid himoya pardalar hosil qilish oksidlash, anodlash, qoraytirish deyiladi. Po’lat buyumlarni oksidlash natijasida hosil bo’ladigan parda, asosan temirning magnitli oksidi Fe₃O₄ dan iborat, u korroziya natijasida hosil bo’ladigan qavatlardan juda zichligi bilan farq qiladi.

Po’lat buyumlarga H₃PO₄ tuzlari bilan ham ishlov berish yo’li bilan ham metall sirtida himoya qavat hosil qilish mumkin. Metall sirtida pishiq, suvda deyarli erimaydigan, korroziyaga qarshi juda yaxshi qoplama hosil bo’ladi. Fosfatlash uchun quyidagi tarkibiga ega bo’lgan “Majef” tuzi ishlatiladi.

m Mn(H₂PO₄)₂ + n Fe(H₂PO₄)₂

Ko’pincha metall sirtini sirlash-shishasimon xira massa yugurtirish yo’li bilan metall korroziyalanishdan saqlanadi, sir kislota va ishqorlar ta’siriga juda chidamli bo’ladi. Odatda cho’yan va po’lat buyumlar sirlanadi. Korroziyaga qarshi kurashishning eng eski va keng tarqalgan usuli metall, asosan po’lat buyumlar sirtini laklash va bo’yashdir. Himoya qilinuvchi metall sirtida detalni atrofdagi muhit ta’siridan saqlovchi yaxlit qavat hosil bo’ladi.

Korroziyaga qarshi kurashish uchun polimerlardan keng foydalanila boshlandi. Polimerlar himoya qilinuvchi metall sirtiga turli usullar bilan masalan gaz alangasi yordamida purkash yo’li bilan qoplanadi. Maxsus tuzilgan gaz gorelkasi alangasiga kukun holidagi polimer kiritiladi, u sochilib metall sirtiga puxta yopishadi.