O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

ISHLATILISHI.

Indiy turli oson suyuqlanadigan qotishmalar tayyorlashda (indiy – galliy 16⁰C da suyuqlanadi) boshqa metallar sirtini qoplashda ( bunda indiy metallni korrozidan saqlaydi va unga bezak beradi), vakkum asboblari, yarimo`tkazgichlar texnikasida va hakozolarda ishlatiladi. Indiy antimonid InSb jida yaxshi yarim o`tkazgich; uning elektr o`tkazuvchanlligi infraqizilnurlar tqsirida o`garib turadi. Shuning uchun indiy antimonoidinfraqizil detektorlarda (yani qorong`ida issiq jismlarni aniqlovchi asboblarda), InAs – indiy arsenid, infraqizil detektorlarda va magnit maydonnining kuchlanishini o`lchaydigan asboblarda, indiy foafiid kvant generatorlarda, quyosh batariyalarida, tranzistorlarda va boshqa asboblar tayyyorlashda ishlatiladi. Indiy selenidli birikmalar esa fotoelementlar uchun ishlatiladi. Germaniyga ozroq andiy qo`shilsa, germaniyning yarim o`tkazuvchanlik xossasi tubdan yaxshialnadi. Indiy 1) rеflеktоrlar sirtiga yuritish uchun 2) mоtоrlarning pоdshipniklariga qo`yish uchun ishlatiladi.

TALLIY

Tabiiy talliy tarkibida barqaror izotoplari ²⁰³Tl (29,50%) va ²⁰⁵Tl (70,5%) malum. Elektron konfiguratsiyasi KLMN 5s²5p⁶6s²5d¹⁰6p¹.

1861 yilda Kruks tellur izlab Gretsdagi sulfat kislota ishlab chiqariladigan zavodning qo`rg`oshin kameralaridan chiqadigan balchiqni spektroskop yordamida tekshirdi; bu spektorda o`sha vaqtga qadar nomalum bo`lgan yashil chiziqlar borligini kuzatdi. Spektorni sinchiklab tekshirish natijasida bu yashil chiziqlarning yangi elementga mansubligini aniqladi va bu elementga talliy nomini berdi (talliy yunoncha “tallos” - “yashil novda” so`zidan olingan).

Talliy juda tarqoq element. Talliy menerallari qo`rg`oshin, ruh, surma, mis, temir rudalari bilan birgalikda, bazan kadmiy tuzlari va slyudalar bilan birga uchraydi. Talliyning 207 va 210 izotoplari tabiiy radiaktiv elementlarning emirilishi natijasida hosil bo`ladi. Talliy menerallari quyidagilardan iborat:

Lorandit - TlAsS₂

Krukezit (Cu, Ag,Tl)₂Se

1956 yilda o`zbekistonda topilgan yangi mineral

Avitsennid 3Tl₂O₃ 2Fe₂O₃ (bu mineral O`zbekistonda topilganligi uchun mashhur o`zbek olimi Abu Ali inb Sino nomiga qo`yilgan). Uning tarkibida 79,52% Tl<sub>2</sub>O<sub>3</sub>. Ko`pincha indiy va galliy uchraydigan joylarda talliy ham uchraydi.