|
Dasturlash bu kompyuter uchun dastur tuzish jarayoni.
Dastur (programma) bu biror masalani yechishda kompyuter bajarishi mumkin bulgan buyruklar va kursatmalarning izchil tartibi. Dastur yaratish uchun biz bir vaziyatni yechilish modelini tuzamiz va uni algoritmga utkazamiz, keyin shu algoritmni dasturlash tili yordamida dastur xolatida yozamiz.
Dasturlovchi bu dastur yaratadigan odam.
Dasturlash tili bu kompyuter tushunadigan til (buyruklar va kursatmalar tuplami).
Dasturlash tillari 3 guruxga bulinadi:
1) Kuyi darajali. Kuyi darajali tillarda kursatmalar rakamlar yordamida beriladi. Misol uchun dasturni bajarishini boshlash uchun biz 003, dasturni tuxtatish uchun esa 002 buyrukni beramiz
2) Urta darajali. Urta darajali tillarda kursatmalar sifatida inson tiliga yakin bulgan leykin kiskartirilgan yoki kisman uzgartirilgan suzlar ishlatiladi.Misol uchun dasturni bajarishini boshlash uchun biz prog3, dasturni tuxtatish uchun esa prog2 buyrukni beramiz.
3) Yukori darajali. Yukori darajali tillarda kursatmalar bu inson tilida ishlatiladigan suzlar. Misol uchun dasturni bajarishini boshlash uchun biz start, dasturni tuxtatish uchun esa stop buyrukni beramiz
Dasturlovchilarning katta kismi yukori darajali tillardan foydalanadi. Shulardan eng kup tarkalganlar bu C, C++, Basic, Pascal, Java, Delphi, List.
3. Dasturlar turlari.
Kompyuterda xar xil turdagi ma’lumotlar saklanadi. Ular bilan ishlash uchun biz xar xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, chunki kompyuter uzi xech kanaka xarakatlar bajarmaydi u fakat bizning buyruklarimizni va kursatmalarimizni bajaradi. Buyruklar va kursatmalar ketmaketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi yukoridagi mavzularda utilgan). Dasturlar 3 turga bulinadi:
1) SISTEMA DASTURLAR TURI. Sistema dasturlar bu kompyuter ishini boshkaruvchi va xar xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar.
Masalan: fayllar ustidan xar xil amallar bajarish (kayta nomlash, yaratish, uchirish, nusxasini olish, xajmini uzgartirish), diksni tozalash va tekshirish, kompyuterni sozlash ( tashki kurilmalar ishini boshkarish). Sistema dasturlar ichida 4 dasturlar guruxlari ajratilib turadi. Bular: operatsion tizimlar (sistemalar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va dastur koplamalar.
Shulardan operatsion sistemalar dasturlar guruxi juda katta axamiyatga ega. Bu dasturlar kompyuter ishini boshkaradi, xar xil dasturlarni kompyuter xotirasiga yuklaydi va bajaradi, fayllar, kataloglar va disklar ustidan xar xil amallarni bajaradi. Xamma dasturlar shu operatsion sistema dasturning imkoniyatlaridan foydalanadi va shuning uchun xamma dasturlar fakat shu dastur orkali ishga tushadi. Yeng tanikli operatsion sistemalar: MS-DOS va Windows (Microsoft korporatsiya) dunyodagi kompyuterlarning 75-80%, Makintosh (Apple firmasi) dunyodagi kompyuterlarning 5-10%, Linux va Unix dunyodagi kompyuterlarning 10-15%. MS-DOS operatsion tizimi bilan biz keyin yakinrok tanishamiz.
Utilita-dasturlar bu operatsion sistemani imkoniyatlarini kuchaytiruvchi dasturlar. Masalan: disklar ustidan xar xil amallarni bajaruvchi dasturlar, kompyuter ishini tezlashtiruvchi dasturlar, malumotlar xajmini uzgaruvchi dasturlar, viruslarni aniklovchi dasturlar va xokazo
Boshka kup tarkalgan sistema dasturlardan biri bu drayver dasturlari va dastur-koplamalar. Drayverlar-dasturlar bu operatsion sistemaga tashki va ichki kurilmalar bilan ishlashda kulayliklar yaratuvchi dasturlar. Bu dasturlar asosan shu kurilmalar chikaruvchi firmalarda yaratiladi va kurilmalar bilan birga tarkalinadi. Masalan: monitorlar drayverlari, SD-ROM lar drayverlari va xokazo. Dastur koplamalar bu operatsion sistemaning imkoniyatlardan chiroliy va kulay xolda foydalanishni taminlovchi dasturlar. Shulardan eng tanikliysi bu NORTON COMMANDER dasturi, bu dastur bilan biz 4-bobda tanishamiz.
2) AMALIY (прикладные) DASTURLAR TURI. Amaliy dasturlar bu ma’lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlar.
Masalan: matn ma’lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma’lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musika va Видeo ma’lumotlarni kurib chikish va taxrirlash.
Amaliy dasturlar foydalangan ma’lumotlar turiga kura guruxlanadi: matn muxarrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir muxarirlari, rasm va tasvirlarni kursatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musika va Видeo muxarrirlari, musika va Видeo kursatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp, universal proigrovatel va xokazo), jadvallar muxarriri (Lotus, Excel va xokazo), ma’lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), uyin dasturlari, urgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshkalar.
3) INSTRUMENTAL DASTURLAR TURI. Instumental dasturlar bu Yangi dasturlar yaratuvchi dasturlar sistemalari.
Instrumental dasturlaga maxsus dasturlash tillari bilan ishlaydigan dasturlar sistemalari kiradi. Ular dasturlash tiliga kura farklanadi: S, Basic, C++, Delphi, va boshkalar. Bu dasturlar sistemalar uziga bir nechta dasturni jamlagan bulib bular: dasturlash tili muxarriri, translyator, komplyator va boshka yerdamchi dasturlar.
Bundan tashkari xamma dasturlar pulliy, bepul va kisman pulli bulishi munkin. Masalan: drayverlar asosan bepul yoki kisman pulliy buladi, mashxur bulmagan firmalar dasturlari xam bepul yeki kisman pulliy buladi, tanikli firmaning maxsuloti esa pulliy. Bepul dasturlar asosan imkoniyatlari kiskartirilgan xolda buladi.
Oxirga paytlar pirat nusxa dasturlari xam juda kup tarkalgan. Shuning uchun dasturlarni pirat va original nusxa turlariga bulish xam mumkin. Pirat dasturi original dasturga karaganda juda arzon buladi, leykin bu dasturlarga xech kanday kafolat berilmaydi. Shuning uchun katta firma va korxonalar, banklar va davlat idoralari fakat original dasturlardan foydalanadi.
Xar bitta dastur uzining nomeriga ega. Bu nomer versiya deb nomlanadi. Versiyalar asosan rakamlar bilan kuyiladi va oxirgi paytlarda, dastur chikkan yili buyicha kuyiladi. Masalan Windows 95 yeki Windows 98 yeki Windows 2000. Xar bitta Yangi versiyali dastur , oldingi versiyalardan kulayliklar va imkoniyatlari kup bulgani bilan yeki kompyuterga talablari uzgargani bilan farklanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
