O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi аndijоn davlat universiteti

O’ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI
ОLIY VА O’RTА MАХSUS TА’LIM VАZIRLIGI


Аndijоn davlat universiteti

Infоrmаtikа kаfеdrаsi

Kompyuter injineringgi yo’nalishi talabasi

Yunusov Davronbekning


Kompyuterni tashkil etish fаnidаn

Mustaqil ishi

Аndijоn – 2022
Zаmоnаviy kоmpyutеrlаrning texnik ta’minoti. EHM qurilmalari va tarixi
Reja:
1. Kompyuterlar tarixi.
2. Dasturlash tillari va algoritm tushunchalari.
3. Dasturlar turlari.
4. Shaxsiy kompyuterning umumiy kurinishi. Tashki kurilmalar
5. Sistema bloki.
6. Sichqoncha va klaviaturada bajariladigan amallar.
1. Kompyuterlar tarixi.

Xozirgi vaktda inson xayotiga kompyuter jadal kirib kelmokda. Kompyuter ish yuritishni osonlashtiradi, Yangi xujjatlar va xar xil matnlarni tez va sifatli tayyorlash va taxlil kilish, telefon aloka orkali axborotlar bilan almashish, murakkab xisob kitoblarni tez bajarish va ishlab chikarish jarayonini osonlashtiradi. Yakin kelajakda kompyutersiz xayotimizni tasavvur kilib bulmaydi. Shuning uchun xar bir kishiga tushunarli bulgan kichik xajmdagi bilimlar juda kerak buladi.

Inson xisoblay boshlashidagi dastlabki xisoblash vositasi bulib odamlarning barmoklari xizmat kilgan. Ammo ular yordamida fakat sanash ishlarni bajargan (sabab barmoklar soni cheklangan). Shuning uchun asta sekin sun’iy xisoblash vositalari vujudga kela boshlagan. Ulardan birinchilari bulib toshlar va tayokchalar bulgan. Sungra abak (grek, misrlik, rimlik, xitoylik suan-pan va yaponlik soroban), Neper tayokchalari, rus schyotlari vujudga kelgan.

Ammo odamzod, uziga uxshash mexanik mashinani - yordamchini (robotni) yaratish orzusi bilan yashab kelgan edi. 1623 yilda nemis olimi Vilgelm Shikard (1592-1636) tomonidan ixtiro kilingan mexanik moslama mexanik xisoblash mashinalar davrini boshladi. Ammo Shikard mashinasi xam aslida birinchi bulmagan, chunki buyuk italiyalik rassom, olim va matematiki Leonardo da Vinchining nashr etilmagan kulyozmasida 13-ta rakamli sonlarni kushi shva ayirish amallarni bajaruvchi mexanik moslamaning chizmasi topilgan. Shuni aytish lozimki Leonardo da Vinchi xamda Vilgelm Shikard moslamalari xayotda kullanilmagan bulib kolgan. Mexanik xisoblash mashinalarni yaratilish tarixining dastlabki saxifalaridan biri fransuz faylasufi, yozuvchisi, matematiki va fiziki Bleyz Paskal (1623-1662) nomi bilan boglik. U 1642 yilda birinchi jamlovchi (kushish va ayirish) mashinani yaratdi. 1673 yilda esa boshka olim nemis Gotfrid Vilgelm Leybnits (1646-1716) 4-arifmetik amalni bajaruvchi mashinani yaratdi. XIX asrdan boshlab bu mashinalarga uxshash mashinalar juda kup kullanar edi. 1820 yilda Sharl de Kolmar tomonidan birinchi kalkulyator - ARIFMOMETR yaratildi.

1885 yilda amerikalik ixtirochi Uvilyam Barrouz klaviatura va kogozga pechatlash uskunalardan iborat arifmometrni yaratdi.

Universal avtomatik xisoblash mashinani yaratish goyasi va loyixasi Kembridj universitetining profesori Charlz Beybidjga (1792-1871) mansubdir. Uning loixasi buyicha bu mashina xotira kismi, xisoblash kismi, boshkarish kismi va chikarish kismiga ega bulishi shart edi.
XIX asrning oxirida va XX asrning urtalarida fan va texnikaning barcha soxalarida juda kuplab kashfiyotlar va ixtirolar kilindi. Bu kup mexnat talab kiladigan mashinalarni yaratishga zarurat paydo kildi. Beybidjning loyixasi asosida kup olimlar mashinalar yaratishga xarakat kilgan. 1988 yilda amerikalik injener German Xollerit birinchi elektromexanik xisoblash mashinani - TABULYaTORNI yaratdi. Ushbu mashina rele asosida ishlagan bulib perfokartalarda yozilgan malumotlar bilan ishlay olar edi. 43-ta Xollerit tabulyatorlari 1890 yilda bulib utgan 11-chi Amerika axolini ruyxatdan utkazishda ishlatilgan.

1930 yilda amerikalik olim Vannevar Bush tomonidan kompyuterning katta elektromexanik analogi - DIFFERENSIAL ANALIZATORI yaratilgan. Ushbu mashinada ma’lumotlarni saklash uchun elektron lampalar kullanilgan. 1941 yilda nemis injeneri Z3 nomli birinchi bulib dasturlarda ishlovchi xisoblash mashinani yaratdi. 1943 yilda Buyuk Britaniya maxfiy laboratoriyalarida Alan Tyuring boshchiligida elektron lampalarda ishlovchi Koloss nomli birinchi EXM (elektro xisoblash mashinasi) yaratildi. 1944 yilda AKShning xarbiylari uchun amerikali injener Govard Eyken elektromexanik rele asosida ogirligi 35 tonnali EXM yaratdi. Bu mashinani nomi MARK-1 edi. Lekin uning tezligi shu zamon talablariga javob bermas edi. 1946 yilda amerikali olimlar Djon Mochli va Prespera Ekerta birichi universal tulik elektron xisoblash mashinani yaratdilar. Ushbu mashina elektron lampalar asosida ishlar edi va uning nomi ENIAC edi. U MARK-1 dan ming marta tezkorrok edi, leykin uning xam kamchiliklari bor edi: ogirligi - 30 tonna; uzunligi 170 kvadrat metr xonani egallar edi; tarkibida 18 000 elektrolampalar bor edi; ishlash jarayoni juda murakkab va bu mashina juda tez ishlamas edi (sekundiga 300 kupaytirish yoki 5000 kushish amallari bajarishi mumkin edi). Shu kamchiliklarni bartarab kilish uchun olimlar juda kup mexnat kilar edi. Birinchi EXM lar avlodi lampali deb nomlanadi. 1947 yilda BELL laboratoriya xodimlari V. Shokli, J. Bardin iva V. Berteyn tomonidan birinchi tranzistor kashf etildi. 1948 yildan esa elektron lampalar urniga kashf etilgan tranzistorlar kullana boshlandi va shuning uchun 2 avlod EXM lari tranzistorli deb nomlangan. 1949 yilda Djey Forrester tomonidan magnitli xotira uskunalari yaratildi va shu yilda Kembridj universitetida birinchi xotiraga ega EXM - EDSAC nomli EXM yaratildi. 1959 yilda Robert Noys (INTEL firmani aratgan odam) bitta plastinada bir nechta tranzistorlarni joylashtirib integral sxemalar yoki chiplarni yaratgan. 1968 yilda Burroughs firma tomonidan integral sxemalarda ishlaydigan birinchi kompyuterni chikardi va shuning uchun uchinchi EXMlar avlodi katta integral sxemali deb nomlanadi. Shu yilda amerikali injeneri Duglas Endjelbart xozirgi Sichqoncha kurilma vazifasini bajaruvchi uskunani yaratdi. 1970 yildan boshlab INTEL firma xotiraning integral sxemalarni chikara boshladi. Shu firmada ishlagan Marshian Edvard Xoff shu yilda mikroprotsessorni kashf etgan (bita kremniy chipda bir nechta integral sxemalarni joylashtirdi). Shu yildan boshlab mikroprotsessorlarda ishlovchi turtinchi EXMlar avlodi boshlandi, ular kichik integral sxemali avlod deb nomlanadi.
1973 yildan boshlab EXM tarixining Yangi saxifasi, personal kompyuterlar saxifasi boshlandi. Shu yilda fransiyadagi Truong Trong Ti firma tomonidan birinchi personal kompyuter yaratildi. Shu bilan birga 1973 yilda dunyoga tanikli XEROX firma tomonidan Alto nomli shaxsiy kompyuter yaratilgan. Ushbu kompyuterda birinchi bulib fayllar va dasturlarni oynalar kurinishda ochish prinsipi kullanilgan.
1977 yilda Apple Computer firma tomonidan Apple-II nomli shaxsiy kompyuterlar ommaviy ravishda chikarila boshlagan. Ushbu kompyuterlar plastmass korpus, klaviatura va displeyga ega bulgan.
1980 yilda Osborne Computer firma birinchi portativ kompyuterlarni chikara boshladi. Ushbu kompter ogirligi 11 kg, juda kichkina xajmga ega bulgan va narxi atigi 1795 dollar bulgan.
1981 yildan boshlab IBM (International Business Machines) firma tomonidan personal kompyuterlar seriyalab chikara boshlandi va butun dunyoga sotila boshlandi. Shundan beri kompyuter xayotimizda mustaxkam joylashib, axborotni kayta ishlashning eng zamonaviy vositasiga aylandi va butun dunyoga tanikli buldi. Shuning uchun personal kompyuterlar standarti shu kompyuter nomi bilan nomlanadi - IBM PC (personal computer).
Kompyuterlar xotirasining xajmi, amallarni bajarish tezligi va boshka xususiyatlar buyicha 5-ta guruxga bulinadi: