O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

BOLTLI BIRIKMA 
– mashina detallariningn bir yoki bir necha bolt va gaykali birikmasi. 
VAL - 
bo`ylama o`qi bo`yicha burovchi moment uzatuvchi mashina detali; o`zi bg‘n birga 
aylanayotgan boshqa detallarni tutib turadi, ular vositasida burovchi momentni qabul qiladi va 

---

175 
uzatadi. Vazifasiga qarab, tishli g‘ildirik, shkiv yulduzchalar o`rnatilgan uzatish vallariga; uzatish 
detallaridan tashqari mashinaning ish organali (turbina g‘ildiragi, krivoship) o`rnatilgan o`zak 
vallarga bo`linadi. 
VENTIL 
(nem. 
ventil
– 
klapan
), trubalarda – trubalarning ma`lum qismlarini qo`shibg‘ajratib 
turadigan, shuningdek trubada harakatlanuvchi suyuqlik, gaz yoki bug‘ berish miqdorini rostlaydigan 
berkitishg‘ochish moslamasi. 
VENTILYATOR 
(
Ventilo
– elpiyman) – xonalarni shamollatish, aeroaralashmalarni 
trubalardan uzatishda havo yoki boshqa gazlarni haydash uchun ortiqcha bosim hosil qiladigan 
qurilma. 
VKLADISH - 
sirpanma podshipnikning almashinuvchi detali; unga aylanuvchi valning 
tsapfasi tiraladi. Odatda, vkladish bimetalldan yasaladi: yupqa anifriktsion qatlam po`lat yoki 
cho`yanga, muhim hollarda bronza asosiga eritib yopishtiriladi. Vkladish yaxlit yoki vtulkali 
(mas.,shatuning porshen‘ kallagida), ikki va undan ortiq qismga qirqilgan bo`lishi mumkin.
VTULKA - 
mashinalarning o`q yo`nalishidagi (bo`ylama) teshikli tsilindrik yoki konus 
shaklli detali; unga tutashadigan detal‘ kiradi. Sirpanish podshipniklarida ishlatiladigan, mahkamlash 
(terbanish podshipniklari halqlari, val, o`qlarining tsilindrik qismlarida) va boshqa xillari bor. 
GABARIT
(fran. 
gabarit
) – predmet, inshoot va qurilmalarning tashqi chegaraviy qiyofasi. 
Binolar inshootlar, qurilmalar va jihozlarning gabarit o`lchamlari bo`ladi. 
GAYKA - 
rezbali birikma yoki vintil uzatmaning rez‘bali teshigi bo`lgan detali. Bolt yoki 
shpil‘kaga buralgan mahkamlash gaykasi boltili birikmani tashkil etadi, shakliga qarab gaykalar olti 
qirrali, dumaloq, tojli, quloqli (barashkali) va b.bo`ladi. Kuch vinti yoki yurish vinti bg‘n juft hosil 
qiladigan gayka uzel konstruktsiyasiga mos shakli va o`lchamlarda yasaladi. Ba`zi hollarda ikki 
qismdan iborat ajralma gaykalar ishlatiladi. 
GAYKA KALITI 
– gayka va vintlarni burab kirgizish yoki chiqarish uchun ishlatiladigan 
dastaki asbob. Oddiy bir va ikki tomonli, yumaloq gaykalar uchun mo`ljallangan, jag‘i 
keriladigan,torets, parasimon, chegaraviy (taranglash kuchini cheklaydigan shaqildoq), dinamometrik 
va b.xillari bor. Ko`plab ishlab chiqarish sharoitida gayka buragich qo`llaniladi. 
GIL‟ZA 
(nem. 
hulse
) – porshenli dvigatellarda blokkarterida, kompressorlarda o`rnatilib, 
almashtiriladigan tsilindrik quyilma; gil‘za ichida porshen‘ harakatlanadi.