O‘zbekiston respublikasi oliy va maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona politexnika instituti

Nazorat va mulohaza uchun savollar 1. Bankning aktiv va passiv operatsiyalari tarkibini izohlab bering. 2. Bankning aktiv va passiv operatsiyalarining mohiyati nimalardan iborat? 3. Bankdan kredit berish tartibi qanday tashkil etilgan? 4. Banklar bilan tadbirkoriar о'rtasida bajariladigan operatsiyalarda о'zaro munosabatlar qanday tashkil etilgan? 5. Banklar bilan tadbirkoriar о‘rtasidagi valuta operatsiyalari qanday bajariladi? 10-MAVZU. Korxona va tadbirkorlik subyektlarini soliqqa tortish REJA: 1. Tadbirkorlik faoliyatida soliqqa tortish 2. Korxona va tadbirkorlik subyektlarigan olinadigan soliqlar 3. Korxona va tadbirkorlik subyektlari uchun soliq imtiyozlari Tayanch so‘z va iboralar: soliq, soliq imtiyozlari, soliqqa tortish obyekti, soliqqa tortish bazasi, soliqlar tizimi, umumdavlat soliqlari, mahalliy soliqlar, soliq to ‘lovchilarning huquqlari, soliq to ‘lovchilarning majburiyatlari, daromad (foyda) solig‘i, qo‘shimcha qiymat solig‘i, aksiz solig‘i, mol - mulk solig‘i, yer solig‘i, boshqa soliqlar va yig ‘imlar.

O‘zbekiston Soliq kodeksiga bir qator yangilanishlar va o‘zgartirishlar kiritildi. 2021 yilda aktsiz solig‘ining 3 marta ko‘tarilishi, yangilangan soliq imtiyozlari va boshqa soliq siyosatidagi o‘zgarishlar.
Soliq qo‘mitasi 2021 yilning 1 yanvaridan boshlab yuridik va jismoniy shaxslarni soliqqa tortishdagi asosiy o‘zgarishlar to‘g‘risida ma’lumot berdi.
O‘zbekiston Soliq kodeksiga bir qator yangilanishlar va o‘zgartirishlar kiritildi. 2021 yil uchun soliq siyosatida soliqlarning asosiy stavkalari saqlab qolinadi, xususan QQS (15%), foyda solig‘i (15%, ayrim toifalar uchun — 20%), jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i (12%), yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘i (2%), qishloq xo‘jaligi yerlari uchun yer solig‘i (O,95%), ijtimoiy soliq (xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar — 12%, byudjet tashkilotlari — 25%) va oborot solig‘i (bazaviy stavka — 4%).
QQSni hisoblash va to‘lash tartibi, shuningdek, 15 foizli stavka saqlanib qolmoqda. Daromad miqdoridan qat’i nazar, QQS to‘laydigan korxonalar doirasi alkogolli ichimliklar, shu jumladan pivo chakana savdosi uchun statsionar savdo shoxobchalari, shuningdek, bozorlar va savdo majmualari hisobiga kengaymoqda.
Tovarlar (xizmatlar) ning savdo aylanmasi oyiga 1 mlrd so‘mdan oshmaydigan soliq to‘lovchilar uchun soliq davri chorak (kvartal) sifatida belgilanadi.
SHahar yo‘lovchi transporti va jamoat yo‘lovchilar avtotransportida yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha xizmatlarni taqdim etishda imtiyozlarni qo‘llash tartibiga o‘zgartirishlar kiritildi (taksilar, shu jumladan marshrut taksilari bundan mustasno). Agar hokimliklar yagona tarifni o‘rnatgan bo‘lsa va transport ushbu tarif bo‘yicha amalga oshirilsa, chegirma tashuvchilar tomonidan qo‘llaniladi.
Xalqaro moliya institutlari va xorijiy davlat moliyaviy tashkilotlari mablag‘lari hisobidan imtiyozlarni qo‘llash tartibi belgilandi.
Endilikda soliq, agar ushbu imtiyoz qonunda nazarda tutilgan bo‘lsa, xalqaro moliya institutlarining kreditlari va davlat tashkilotlarining xalqaro kreditlari hisobidan sotib olingan tovarlarni (xizmatlarni) sotish oborotidan va importidan ozod qilinadi.
SHunga asosan Soliq kodeksining 243 va 246-moddalariga o‘zgartirishlar kiritildi.
Aktsiz solig‘i
Aktsiz solig‘ini hisoblash va to‘lash tartibi saqlanib qoldi.
Aktsiz solig‘i stavkalari Soliq kodeksi bilan belgilanadi (289−1 — 289−3-moddalar). SHu bilan birga, import paytida aktsiz solig‘ini hisoblashda, Vazirlar Mahkamasining tegishli qarori tasdiqlangunga qadar, prezidentning 2018 yil 29 iyundagi farmoniga muvofiq ishlaydigan TIF TR kodlari qo‘llaniladi (PQ-3818).
289−1 — 289−3-moddalarida tegishli ravishda tovar moddasi bo‘lmagan taqdirda, yetishmayotgan tovarlarga aktsiz solig‘i undirilmaydi.
73 turdagi aktsiz solig‘i bekor qilindi, shu jumladan elektrotexnika mahsulotlari (muzlatkichlar, konditsionerlar, kir yuvish mashinalari), traktorlar va yarim romorklar (pritsep), oziq-ovqat mahsulotlari (margarin, qandolat mahsulotlari va boshqa mahsulotlar) va boshqalar.
Aktsiz soliq to‘lovchilariga aniqlik kiritilmoqda, xususan, yakuniy iste’molchiga sotiladigan olib kirilgan (import qilingan) aktsiz to‘lanadigan tovarlar (benzin, dizelь yoqilg‘isi, suyultirilgan va siqilgan gaz) o‘z ehtiyojlari uchun ishlatilganda, ushbu tovarlarni o‘z ehtiyojlari uchun olib kirishni amalga oshirgan shaxslar soliq to‘lovchilari bo‘lib e’tirof etiladi.
Ishlab chiqaruvchilar tomonidan turistik marshrutlar bo‘ylab tashkillashtirilgan degustatsiya (tatib ko‘rish) zonalarida (joylarda) sotiladigan tabiiy vinolar (butilkalardan tashqari) soliqqa tortilmaydi.
Uyali aloqa xizmatlarining aktsiz solig‘i stavkasi 25 foizdan 15 foizgacha pasaytiriladi.
Foyda solig‘i
Foyda solig‘ini hisoblash va to‘lash tartibi, shunigdek, 2020 yilda amal qiladigan soliq stavkalari saqlab qolindi.
Soliq kodeksining 304-moddasi 8, 9, 14, 15 va 17-bandlariga muvofiq kelib tushgan mablag‘lar hisobidan olingan yoki sotib olingan (barpo etilgan) mol-mulk, shuningdek, soliq va bojxona imtiyozlari berilgani natijasida bo‘shagan mablag‘lar hisobidan olingan yoki sotib olingan (barpo etilgan) mol-mulk amortizatsiya aktivlari sifatida tan olinmaydi va amortizatsiya qilinmaydi.
Soliq to‘lovchi keyingi hisobot (soliq) davrlarida amortizatsiya qilinadigan aktivlar qiymatini qayta baholashni amalga oshirsa, bunday qayta baholash natijasi amortizatsiya ajratmalarini hisoblashda soliq maqsadlari uchun hisobga olinmaydi.
Amortizatsiya qilinadigan aktivning qiymati ularni qayta baholashni hisobga olmagan holda dastlabki qiymatidan hisoblangan amortizatsiya to‘lovlari orqali hisoblanadi.
2021 yil 1 yanvardagi buxgalteriya ma’lumotlariga asosan soliq to‘lovchida mavjud bo‘lgan, avval amalga oshirilgan qayta baholashni hisobga olgan holda amortizatsiya qilinadigan aktivlar qiymati soliq solish maqsadida boshlang‘ich qiymat hisoblanadi.
SHu bilan birga, soliq to‘lovchi soliq organlariga joriy chorakda kutilayotgan foyda miqdoridan kelib chiqqan holda avans to‘lovlari miqdori to‘g‘risida keyingi chorak birinchi oyining 10-kunigacha ma’lumotnoma taqdim etishga haqlidir. Ilgari ushbu norma prezidentning 2020 yil 3 apreldagi farmonida nazarda tutilgan edi (PF-5978).
Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i
Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini hisoblash va to‘lash tartibi, shuningdek, 12 foizlik soliq stavkasi saqlab qolindi.
Belgilangan miqdorda soliq to‘laydigan soliq to‘lovchilar uchun quyidagilar taqdim etiladi:

1. 
   Soliq stavkalari Soliq kodeksi bilan belgilanadi. SHu bilan birga, 2020 yilda amal qiladigan soliq stavkalarining hajmi bir xil bo‘lib qolmoqda;
   
2. 
   Ushbu soliq stavkalarini qo‘llash bilan bog‘liq 2020 yilgi davlat byudjeti to‘g‘risidagi qonunda nazarda tutilgan ayrim normalar Soliq kodeksiga o‘tkaziladi.
   
3. 
   Jismoniy shaxslarning mol-mulkni ijaraga berishdan olgan daromadlari 12% stavka bo‘yicha soliqqa tortiladi. Soliq maqsadida mol-mulkni ijaraga beradigan jismoniy shaxslar uchun ijara haqining minimal stavkalari 2021 yilgi Davlat byudjeti to‘g‘risidagi qonunning 8-ilovasida belgilangan.
   
4. 
   Tumanlar va shaharlar xalq deputatlari Kengashlari YaTT faoliyati joyining o‘ziga xos xususiyatlariga, shuningdek amalga oshirilgan tadbirlarning mavsumiyligiga qarab yakka tartibdagi tadbirkorlar (YaTT) uchun belgilangan miqdordagi soliq miqdoriga 0,7 dan 1,3 gacha kamaytiriladigan yoki oshiriladigan koeffitsientlarni belgilash huquqini saqlab qoladilar.
   

Yakka tartibdagi tadbirkor bilan mehnat munosabatlarida bo‘lgan jismoniy shaxslardan olinadigan soliq to‘lov manbaida soliq agenti — yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan soliq to‘lovchiga daromad to‘langanda hisoblab chiqarish va ushlab qolish tartibi joriy etiladi.
SHu bilan birga, yakka tartibdagi tadbirkor bilan mehnat munosabatlarida bo‘lgan jismoniy shaxslar shaxsiy daromadlaridan soliqni belgilangan miqdordagi yoki yillik deklaratsiya asosida to‘lashni tanlash huquqiga ega bo‘lgan tartib bekor qilinadi.
Ijtimoiy soliq
Ijtimoiy soliqni hisoblash va to‘lash tartibi, shuningdek, 2020 yilda yuridik shaxslar uchun 12 foiz, byudjet tashkilotlari uchun esa 25 foiz soliq stavkalari saqlanib qolgan.
Ayrim toifadagi shaxslar uchun quyidagilar mavjud:
1) xizmat muddatini hisoblash uchun yiliga hisoblangan asosiy qiymatning kamida 1 o‘lchovi miqdorida soliq to‘lash: