O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

paxtachilikning tezlik bilan rivojlanishi va bu bilan b og‘liq bo'lgan
gidrotexnik in sh ootlam i qurish ishlarining kengayishi chuchuk va
tuzli sizot suvlarga chidam li sem entlam i m ahalliy xom ashyolardan
yaratish m asalasi ilgari surildi.
P ortlandsem ent o 'zin in g yuqori b o g ‘lovch ilik xususiyatlariga
qaramasdan tuzli sizot suvlariga chidamsizdir. Chunki qotib qolgan
portlandsem enttoshda singib kirgan sulfatli suvlar h osil qilgan
basilla (kalsiy gidrosulfoalyuminat) darzlar va yoriqlar paydo qiladi
va u n i yem ira boshlaydi. K am sem entli qorishmalarda esa gips
kristallari k o ‘proq (basillaga nisbatan) hosil b o ‘ladi. Natijada hosil
b o 'lg a n katta hajm li kristall birikm alar se m e n tto sh d a ich k i
k e n g a y u v ch i k uchlanishlar vujudga keltirib, in sh o o tn i buzib
yuboradi. D em ak , sem enttoshning kengayishi basilla yoki gips
kristallari hisobiga b o ia r ekan. Odatda, bu birikmalar betonning
y e m ir ilis h ig a sabab b o ‘lad i. S h u n in g u c h u n se m e n t ishlab
chiqarishda 0 ‘rta O siyoning sh o ‘r yer osti va sizot suvlariga, sh o ‘r
tuproqlariga chidam li sem ent yaratishga katta aham iyat berish
m uhim dir. Bunday suvlar tarkibi, odatda, natriy, kalsiy va m agniy
sulfat ham da xlorli tuzlardan iborat b o ‘ladi.
0 ‘zbek olim larining izlanishlari natijasida bunday suvlarga
c h id a m li p u sso la n sem en tla r ish lab ch iq arish u z il-k e s il hal
qilingan. Bu sementlarni tayyorlash jarayonida odatdagi portland­
sem en t klinkeriga trass, trepel va shunga o ‘xshash boshqa tabiiy
p u sso la n q o'sh ilm a lar q o 'sh ish kerak e d i, a m m o m am lak a-
230

---