O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

solishtirma og'irligi kam b o ‘hshi lozim . Yuqorida aytib o'tilganidek,
tamponaj ishlari olib borilayotgan quduqlarning chuqurligiga qarab,
uning harorati o ‘zgarib boradi: «sovuq» quduq deb ataluvchi
quduqlarda harorat 40° C dan osh m ayd i. Chuqur quduqlarda
(2 5 0 0 m ) tamponaj ishlarini yuqori harorat (90°C gacha) va
juda ham chuqur (4500 m ortiq) quduqlarda esa 100°C dan ortiq
haroratda ohb borish kerak. Bunday sharoitda amalga oshirilayotgan
tamponaj ishlarida turli sem en tlam i ishlatishga to ‘g ‘ri keladi.
Y oriq jin slard an o ‘tu v c h i quduqlar u c h u n to la li (asb est
q o ‘sh im c h a li) devorlaridan gaz ch iq a d ig a n quduqlar u c h u n
227

---

kengayuvchi, chuqurligi 5 —7 km bo'lgan issiq quduqlar uchun
(bu yerda harorat 2 0 0 —300°C ga, bosim bir n ech a o ‘n M Pa ga
yetad i) tishlashish m uddatlari sekinlashtirilgan o g ‘ir va yengil
tam ponaj sem entlar ishlatiladi.
Quduqlarda haroratning yana ham ko'tarilishi natijasida sement
tarkibidagi minerallar suv bilan reaksiyaga tez kirishadi va uning
tishlashish muddati qisqaradi hamda sementning mustahkamligi ortadi.
S h u n d ay sharoitlarda sem entlarni ishlatish u ch u n m axsus
sem en tlar ishlab chiqarilgan, ularning sam aradorligi tajribada
sinalgan, lekin ular maxsus buyurtma asosida kam miqdorda ishlab
chiqariladi.
H ozirgi kunda turli chuqurlikda b o ‘lgan gaz va neft quduqlari
u c h u n yiliga bir n ech a 100 m ing to n n a tam ponaj sem entlari
Q uvasoy sem en t kom binatida ishlab chiqarilm oqda.
0 ‘zbeldston Fanlar akadem iyasining akademigi K.S. A hm edov
va texnika fanlar doktori U .D . Mamajanovlar rahbarligidagi olimlar