O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

harorat va nam likning shunday bir noqulay paytlarida suvsiz,
kam suvli gidratli tuzlardan k o ‘p gidratli suvlarga o ‘tib ketadi
(N a 2S 0 4 • 10H 2O; M g S 0 4 • 7 H 20 va boshqalar).
B unday aylanish jarayoni qattiq fazalar hajm ini 1,5—3 marta
orttiradi, bu esa betón sirtida o ‘nlab M Pa bosim hosil qilib, kuchli
deform atsiyalarni yuzaga keltiradi.
Sementtoshnnng sovuqqa chidamliligi. 
Suv b ilan sovuq
birgalikda navbatm a-navbat ta ’sir qilganda, betón konstruksiyalar
ayn iq sa k u ch li sh ik astlan ad i. S e m en tto sh kovaklaridagi suv
haroratida sovuqda m uzga aylanadi. Suv m uzlaganda uning hajmi
ta x m in a n 10% k en g a y a d i, h o sil b o ‘lg a n m u z k ovak ch alar
devorlariga kuch bilan ta’sir qiladi va u la m i buzib tashlaydi.
S em en ttosh n in g sovuqqa chidam liligi uning qanchalik m ayda
tuyilganligi, sem ent kim yoviy tarkibi, klinkerning m ineralogik
tarkibi va qorish u ch u n solingan suv m iqdoriga b o g ‘liq.
Bir qator tadqiqotlar natijalariga asoslanib quyidagi xulosaga
kelish mumkin: sem ent m a’lum darajagacha (500—600 m 2/k g )
m ayda qilib tuyilsa, sem enttoshning sovuqqa chidam liligi birm un-
210

---

cha ortadi, am m o judayam mayda tuyilsa, sovuqqa chidam liligi
sezilarli pasaya boshlaydi, chunki mayda tuyilgan sem ent yangi
hosilalari g‘ovak tarkibiy tuzilmali b o ‘ladi va unda sovuqqa chidamsiz
3CaO • A120 3 ning solishtirma sirti ham oshishi tufayli ular k o‘p
joyidan darz ketadi. Sementtoshda «klinker zaxirasi», ya’ni reaksiyaga
kirishmagan sem ent donalari bor, ayniqsa, silikat minerallari bu
donalar sem enttosh yorilib, yoriqlariga suv kira boshlaganda shu