O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

m agniy oksidga qaraganda salbiy ta ’sir k o ‘rsatadi, y a ’ni u hajm
jihatidan juda notekis o ‘zgaradi. Erkin CaO sem enttoshn i buzib
yuborm asligi u chun klinkem i tuyishdan oldin erkin CaO havodagi
nam ta’siridan s o ‘nib ulguradigan qilib, m a’lum vaqt omborlarda
yetiltiriladi. Shunda klinker birm uncha yum shaydi va uni tuyish
osonlashadi. H ozirgi vaqtda ishlab chiqarishni avtomatlashtirish
m unosabati bilan klinker yetiltirib o'tirilm aydi, ishlab chiqarish
ancha m ukam mal tashkil etiladi. Portlandsem entning asosiy texnik
xossalari klinker tarkibida m uhim minerallardan necha foiz borligiga
bog'liq. Shuning uchun klinkerning m ineralogik tarkibiga qarab,
portlandsem ent quyidagi turlarga bo'linadi:
— alit portlandsem ent, undagi u ch kalsiy silikat 60 % dan
ortiq, C 3S:C2S nisbat esa 4 dan katta;
— belit portlandsem ent tarkibida 37% dan ortiq ikki kalsiy
silikat bor, C 3S:C2S nisbat 1 dan kam;
— alyum inat portlandsem ent, tarkibida u ch kalsiy alyum inat
15 % dan ortiq. C 3A m iqdoriga qarab sem entlar oz alyum inatli
(C 3A dan 5% gacha), o ‘rtacha alyum inatli (5 —9% C 3A ) va k o ‘p
alyum inatli (C 3A 9% dan ortiq) sem entlarga bo'linadi;
120

---

— alyumoferrit (selit) portlandsem ent, tarkibidagi to ‘rt kalsiy
alyumoferrit 18 % dan ortiq.
Klinker tarkibida ba’zan bir y o ‘la ikki xil m ineral m iqdori
k o‘p b o ‘lishi m um kin. Bunday portlandsem ent q o ‘sh nom bilan
ataladi: alit-alyum inat, alit-belit yoki belit-selit.
Har bir klinker u ch u n m ineralogik xossalar, b etón ish la-
tiladigan sharoitlarga qarab tegishli m ineralogik tarkibli sem ent
tanlanadi.