O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

kislota angidridiga aylantirib hisoblaganda) q o ‘shiladi. Bu bilan
sem entning tishlashish muddati uzaytiriladi. Bu esa uning xossalariga
yaxshi ta ’sir qiladi.
Shunday qilib, portlandsem ent klinker, gidravlik (yoki inert)
q o ‘shilm a va gips aralashm asidan iborat. Bundan tashqari uning
tarkibida o z m iqdorda — 1 % gacha boshqa m oddalar, m asalan,
sem en t sifatini buzm aydigan, am m o uning yaxshiroq m aydala-
nishiga yordam beradigan intensifikatorlar (qurum, k o‘mir) ham
b o ‘lishi m um kin. Z am onaviy qurilishda portlandsem ent va uning
117

---

turlari asosiy m aterial bo'lib hisoblanadi, undan turli bino va
inshootlarni qurish uchun zarur b o ‘lgan beton va tem ir-beton
konstruksiyalar yasalm oqda.
Sem ent sifati borgan sari yaxshilanmoqda, uning mustahkamlik
k o‘rsatkichlari ortmoqda. Portlandsementning o ‘rtacha markasi 500
dan (G O S T 310—85) ortib ketdi, sem ent turlari ham k o‘pay-
m oqda, bir qator m axsus sem entlar chiqarilm oqda.
4. Klinkerning kimyoviy hamda mineralogik tarkibi
S h u n i nazarda tutish kerakki, ham m a q o'shilm alar port-
lan d sem en t xossalarini qism an o ‘zgartiradi. U n in g asosiy sifat
ko'rsatkichlari (m ustahkam ligi, chidam liligi, m ustahkam lanish
tezligi) asosan klinker sifatiga b og‘liq. Portlandsem ent klinkerining
odatda qovushib pishgan holdagi o'lcham lari 10—20 m m dan
50—60 m m gacha m ayda va yirik donalar (kesak yoki b o ‘laklar)
ko'rinishida olinadi.
Q ovushib pishgan klinker o ‘zining mikrostrukturasiga k o ‘ra
murakkab zarrachasim on turli kristallar va qism an shishasim on
m ahsulotlar aralashmasidan iborat. K linker sifati asosiy oksidlar