O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

Olmaliq fosfogipsi
Elak
(to‘r)lar
№
G‘ovak
elak
ko‘zlari
soni*
Sinov
namunasi
№
1
Sinov
namunasi
№ 2
Sinov
namunasi
№3
0 ‘rtacha
0 ‘rtacha
2,5
11,2
5 ,5 6
5 ,1 5
6 ,0 4
5 ,5 8
0 ,2 3
1,6
2 3 ,8
8 ,85
9 ,11
8 ,9 2
8 ,9 6
1,19
0 ,4
331
3 7 ,6 6
3 6 ,5 0
3 7 ,3 6
3 6 ,1 7
1,68
0 3 1 5
4 9 4
2 ,0 6
2 ,1 0
1,92
2 ,0 3
1,68
0 1 6
1480
9 ,9 6
9 ,8 5
9 ,0 5
9 ,6 2
9,81
01
3 4 0 0
2 8 ,1 0
28,01
2 7 ,7 3
2 7 ,9 4
—
0 0 6 3
8 2 7 0
5 ,4 0
5 ,9 5
6 ,0 3
5 ,7 9
3 7 ,7 3
0 0 5
1 3 9 0 0
1,25
2 ,0 0
1,73
1,66
5 ,7 5
E la k d a n
o 'tk a z ild i,
g /s m 2
1 3 9 0 0
1,16
1,33
1,22
1,23
4 2 ,5 8
Ja m i
10 0 ,0
100,0
100,0
100,
100,
* E la k n in g 1 s m 2 t o ‘rd ag i k o ‘z la r so n i.
Tanlab olingan nam unalar nam ligini y o ‘qotish uchun uch
sutka davomida eksikatorda konsentrlangan oltingugurt kislota ustida
tu tib tu rild i. K e y in u lar y a x sh ila b m a y d a la n ib , k im y o v iy ,
rentgenografik, petrografik va termografik tahlil qilindi.
48

---

Fosfogipsning kimyoviy tarkibi (4-jadval) doim iy b o ‘lib, asosan
ikki molekulali suvli gips bilan kremnezem (qumtuproq) aralashmasi
hamda oz miqdordagi P2Os, R20 3 dan tarkib topgan. Gigroskopik
namligi 30,87—33,05 %, gidrat suvi 18,1— 19,8% oralig'ida o'zgarib
turdi. Ikki molekulali suvli gipsning hisoblangan miqdori 88—95%.
Sem ent qotish jarayonida, ayniqsa, dastlabki bosqichida suvda
eriydigan P20 5 ning aham iyati katta. M a ’lum otlar shuni k o ‘r-
satyaptiki, sem entga fosfogips bilan q o ‘shiladigan suvda eriydigan
P20 5 ning tarkibi 0,1 foizdan oshm asligi kerak ekan.
Olm aliq «Am m ofos» ishlab chiqarish birlashm asining fosfo-
gipsidagi suvda eruvchan P20 5 m iqdori 0 ,3 6 —0,95% o ‘rtasida.
Ikki m olekulali suvli gips (3 —7%) o ‘rniga fosfogipsdan tishlashish
muddatlari rostlagichi sifatida foydalanilganda sem entdagi suvda
eruvchan P20 5 miqdori 0 ,0 1 1 —0,066% ni tashkil etadi.
4-jadval.
Fosfogips turlicha sinov namunalarining
kimyoviy tahlili (% hisobida).
sio
2
ai
2
o
3
F e 2 ° 3
CaO MgO
so
3
p
2
o
5
NajO KjO
QKY1
550”C
Suvda
eriydi­
gan
PA
Jami
Olmaliq kimyo zavodi
10,12 0,68
0,83
34,78
kuch-
siz
41,24
1,33
0,40
0,33
7,85
0,48
97,56
13,75
0,58
0,68
31,33
kuch-
siz
44,43
2,00
0,25
0,14
6,50
0,95
99,56
10,17 0,84
0,30
33,16
0,44
46,24
1,84
0,15
0,17
6,85
0,62
100,16
10,39 0,75
0,60
33,66
0,20
48,19
1,04
0,15
0,17
5,00
0,36
100,15
8,50
0,96
0,64
31,89
0,51
44,32
2,23
0,16
0,12
10,47
0,52
99,80
10,16
1,05
kuch-
siz
32,44
kuch-
siz
45,28
1,19
0,21
0,24
6,25
0,53
97,54
Voskresensk kimyo zavodi
0,23
0,31
0,21
31,35
0,28
45,34
1,50 0,14
0,03
19,50
0,48
98,98
1 Q .K .Y . q iz d irib k u y d irish y o ‘q o tm a si.
O lingan rentgenogram malar tahlili m a’lumotlariga qarab turli
vaqtlarda har x il jo y la rd a n o lin g a n ba rch a fo sfo g ip s sin o v
namunalari kristall tarkibiy tuzilm asi bir-biriga yaqinligini ko'rish
mumkin. Rentgenogrammalarda kvars asosan ikki m olekulali suvli
gips va aralashmalarning asosiy m assasini tashkil etishi kuzatildi.
49

---

Fosfogips qizdirilgan vaqtda kristallanish suvini y o ‘qota bosh-
laydi. 150°C darajadagi haroratda qizdirilganda ikki m olekulali
suvli gipsning difraksion m aksim um lari jadalligi kamayadi, nim
suvli kalsiy sulfatga javob beradigan yangi chiziqlar: 5,96; 2,97;
2,78; 1,83; 1,65; A paydo b o ‘ladi. 200°C dagi haroratda qizdirilganda