O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

a r a la s h m a la r i, 
e g ir in
N a F e ( S i 0 3) 2, 
t it a n o m a g n e t i t
Fe30 4F e T i0 3T i 0 2, ilm enit F e T i0 3, sfen C aT iSiO s, dala shpatlari
va boshqalar bor. Fosforitlar uchun m ayda kristalli tuzilm a, yuqori
disperslik va zarrachalar g ‘ovakligi xosdir.
Q oratov fosfor rudalarining m odda tarkibi va tuzilishi xilm a-
xildir. F osfat-karbonat, fosfat-k rem n iyli fosfor rudalari keng
tarqalgan b o ‘lib, ular yagona fosforitli m uhitda mavjuddir. Ular
m ineralogik jihatdan juda xilm a-xil b o ‘lib, asosan krem nezem
(qum tuproq) fosfati, alyum osilikatlar va tem irli minerallar ara­
la sh m a la ri b o ‘lg a n k arb onatlard an tarkib to p g a n . Q oratov
fosforitining kim yoviy tarkibi m agniy m iqdorining ko'pligi bilan
ajralib turadi.
F osfor kislotasi — murakkab konsentratsiyalangan, fosfor
o ‘g ‘itlar va boshqa fosforli birikmalarni ishlab chiqarishda asosiy
yarim m ahsulotdir. U n i olishning eng k o‘p tarqalgan usuli —
oltingugurtni kislota bilan ajratib olinadigan (ekstraksion) usul
bo'lib, bunda tabiiy fosfatlarga oltingugurt kislota ta ’sir ettirilib,
parchalanadi va fosfor kislota eritm asidan h osil b o ‘ladigan qattiq
holatdagi kalsiy sulfat ajratib olinadi.
Ekstraksiyaning texn ologik k o ‘rsatkichlariga asosan haroratga
va fosfat kislota konsentratsiyasiga qarab kalsiy sulfatning turli
kristallgidratlari: digidrat, nimgidrat va angidrit cho'kindiga tushishi
m um kin. Shunga m uvofiq ravishda, fosfat kislota ishlab chiqa-
45

---

rishning digidrat, nimgidrat va angidrit usullari farqlanadi. U lam ing
har birining m ohiyati fosfat yetarli darajada t o ‘la parchalanishi,