O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

1968-yilning boshida T o ‘xtag‘ul G E S inshootini qurish uchun
maxsus sem ent tanlash kerak edi. Balandligi 215 metrli bu inshoot
massiv-gravitatsiyalidir. Bu inshoot u ch u n 3,6 m illion kub béton
ishlatish kerak edi. A w a l qurilishda m arkaziy rayonlardan (y a ’ni,
Rossiyadan) keltirilgan sem ent ishlatishga qaror qilindi. C hunki
bu qurilishga ishlatiladigan inert to'ldirgich reaksiyaga kirishadigan
krem niy oksidiga boy, gliyej esa 4 % gacha ishqoriy moddalarga
ega. K rem niy oksid va ishqoriy m oddalarning o ‘zaro birikishidan
h o sil bo'lgan kom pleks birikm alar hajm i oldin gi ikki m odda
hajmlari yig‘indisiga nisbatan bir necha maria katta b o‘lib, betonda
ichki kuchlanishlar paydo qilishi, uni yorib yuborishi m um kinligi
faraz q ilin d i. S h u la r n i n a zard a tu tib m u ta x a ssisla r g liy ej
portlandsem entni bu inshoot uchun ishlatish xavfli deyishdi va
u n ga m axsus se m e n t ish latish kerakligini ta ’kidladilar. I.S .
K ansepolskiy tashabbusi bilan gliyej portlandsem ent u zoq vaqtga
c h id a s h i, su lfa tli suvlarga tu rg ‘u n lig i va gliyej tark ib id agi
ishqorlarning inertligi, y a’ni suv ham da ohakda erim asligi kabi
yaxshi xossaga egaligi tufayli bu qurilishda gliyej portlandsem enti
235

---

ishlatildi. So'ngra gliyej portlandsem enti uchun texnikaviy shartlar
ishlab chiqildi. Shundan s o ‘ng T o ‘xtag‘ul G E S qurilishiga 1969-
yildan boshlab Q uvasoy sem ent zavodi sem ent yetkazib berdi.
T o ‘xtag‘ul suv om bori uchun bir m illion tonna atrofida sem ent
kerak edi. Buning uchun Q uvasoy zavodi faqat shu qurilish uchun
1,5 yil ishlashi kerak. M axsus sem entni Rossiyadan keltirilmasdan,