O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

portlandsement asosida chuchuk va sh o ‘r suvlaiga chidam li sem ent
olish ustida uzoq vaqt (1931-yild an boshlab) ilm iy ishlar olib
bordi. Shunday qilib, bu maqsadlar uchun foydalaniladigan tabiiy
kuygan tuproq-gliyejlardan pussolan q o ‘shilm asi olish m um kinligi
dunyoda birinchi b o ‘hb isbotlandi. 0 ‘rta Osiyoda ko'mir konlarining
yonishi natijasida hosil b o ‘lgan bu tuproqlam ing juda katta konlari
bor. U n ga g e o lo g Sibishev to m o n id a n qisqacha gliyej (glina
yestestvenno-jjennaya) n om i berildi.
Portlandsem ent klinkeri va gliyejni mayda tuyish bilan gliyej
portlandsem ent hosil qilinadi. Gliyej portlandsem entda gidravlik
qo'shilm a (gliyej) m iqdori tayyor m ahsulot m assasining kamida
30% ini tashkil etishi lozim . Tishlashish muddatlarini keragicha
o ‘zgartirib turish uchun sem entni tuyish jarayonida k o ‘pi bilan
3% gacha gips q o ‘shish kerak.
231

---

G liyej tarkibi asosan krem niy oksid va oz m iqdorda alyum iniy
ok sid (sh u n in g d ek , bosh q a oksidlar)dan iborat. K rem niy va
alyum iniy oksidning bir qism i am orf holda b o ‘lib, ohakka juda
o ‘chdir. Gliyej ohak bilan o'zaro ta’sir etganda kalsiy gidrosilikatlar
hosil b o ia d i. Ular suvda em vchan ohakni suvda amalda erimaydigan
gidrosilikatlaiga aylantiradi. Natijada aralashma qotayotganda erkin
ohak ajratib chiqaradigan bog‘lovchi modda portlandsementni suvga
chidam li qilib qo'yadi.
Bunday q o‘shilm alam i ishlatish katta iqtisodiy foyda ham beradi.
Portlandsem entning tannarxi uning eng m uhim va qimmatli tarkibli
b o ‘lgan klinker o ‘m iga qism an arzón tabiiy gliyejlar ishlatish
hisobiga arzonlashadi.