O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

eritm a qovush qoqligini kam aytirm ay, C 2S va C 3S ning hosil
b o ‘lish ig a h am katalitik t a ’sir k o ‘rsatib, ular kristallarining
shakllanishini tezlashtiradi. Natijada harorat 100— 150° C gacha
pasayadi. Bundan tashqari, ftorid xom ashyo tarkibidagi ishqoriy
elem entlarni tutun gazlari bilan uchirib yuborishga yordam beradi
va uning klinker tarkibida qoladigan m iqdorini ancha kamaytiradi.
B u m asala ishqori k o‘p b o ig a n xom ashyolardan klinker olishda
156

---

katta ahamiyatga ega. Ftoridning portlandsem ent tarkibida qolgan
ishqorlarning tishlashish va qotish jarayonlariga salbiy ta ’sir
k o‘rsatishi quyiroqda k o ‘riladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Fanlar akadem iyasining U m u m iy
va noorganik kimyo institutida bajarilgan ishlar sulfat tuzlarining
m ineralizator sifatida portlandsem ent klinkerini olishda samarasi
katta ekanligini k o‘rsatdi. Bu tuzlar ftoridlar hilan birgalikda katta
iqtisodiy foyda beradi.
Mineralizator ta’sirida kalsiy karbonat parchalanish — dissot-
siatsiyasi harorati pasayadi, yuqori haroratda hosil b o ‘lgan suyuq-
likning qovushqoqligi kamayadi va uning alit kristallanish jarayoniga
ta’siri sezilarli darajada kuchayadi. Shuningdek, mineralizatorlar
klinkerning tarkibiy qismlariga ham ta’sir qiladi: C 3A m iqdori
kamayib, 
hosU b o ‘ladi va bunda CaO ajralib chiqishi hisobiga
alitning m iqdori ortadi.
M a m la k a t im iz d a ilk b o r T o s h k e n td a y a n g i b ir ik m a
3(CaO • 3A120 3) • C a S 0 4 yuqori haroratda hosil b o ‘luvchi kalsiy
sulfoalyum inat (T.A .R agozina) kashf etildi. U gips va fosfogips
m ineralizator tarzida q o ‘llanilganda oraliq m ahsulot sifatida hosil