O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

H ozirgi vaqtda 5x185 m etr o ‘lcham li yirik pechlarni m oder-
nizatsiya qilishning eng samarali usullari izlanyapti.
Q uvasoy sem ent kom binatida eski, ish unum i past aylanuvchi
pechlarni unum i yuqori pechlar bilan almashtirilishi natijasida
unum dorlik oshadi. Shuningdek, texnologik jarayonlam i tako-
14

---

2-jaclval.
«Yujgiprosement» (Ukraina Respublikasi)da olib borilgan pechlar qayta ta’mirlanishining iqtisodiy samaradorligi.
Pechlarning o‘lchami
Ish unumi
Mahsulot ishlab
chiqarishning ortishi
Metall sarfi
Qayta
ta’mirlashga
qadar
Qayta
ta’mirlangandan
so‘ng
Qayta
ta’inirlangunga
qadar
Qayta
ta’mirlangandan so
‘ng
t/soat
Biryilda (ming
tonna)
Jami (tonna)
Quwat
ortishi
birligiga
(tonna)
3 ,6 x 3 ,3 x 3 ,6 x 1 5 0
4 x 3 ,6 x 4 x 1 5 0
25
33
8
64
7 5 0 - 1 0 0 5
12,16
3 ,6 x 3 ,3 x 3 ,6 x 1 5 0
4 ,5 x 1 5 0
25
42
17
130
21 0 0
16
3 ,6 x 3 ,3 x 3 ,6 x 1 5 0
5 ,0 x 1 5 0
25
50
25
2 00
—
—
3 ,6 x 3 ,3 x 3 ,6 x 1 5 0
5 x 4 ,5 x 5 x 1 7 0
25
62
37
300
2 7 7 0
9,5
4 x 1 5 0
4 ,5 x 4 x 4 ,5 x 1 5 0
33
42
9
72
1331
18,5
4 x 1 5 0
5x150
33
50
17
130
—
—
4 ,5 x 1 7 0
4 ,5 x 5 x 1 7 0
50
55
5
40
—
—
4 ,5 x 1 7 0
5 ,4 x 5 x 1 7 0
50
62
12
96
1620
17
5x185
5 ,6 x 5 x 5 ,6 x 1 8 5
70
80
10
80
20 0 0
25
5x185
5 ,7 x 5 x 6 ,1 x 1 8 5
70
90
20
160
—
—

---

millashtirish ham da yangilarini joriy etish asosida ham sement 
ish lab c h iq a ris h k o 'p a y m o q d a . C h u n o n c h i, 5x185 m e tr 
o ‘lchamdagi pechlar bilan zamonaviy texnologik liniyalarini ishga 
tushirish, texnologik asbob-uskunalari, og‘irligini 3,6x3x3,6x150 
m etr o ‘lchamli pechga nisbatan (bir soatdagi unum dorlikning 1 
tonnasi hisobida) 15% ga, qurilish kubaturasini 30% ga, kapital 
m ab lag ‘larin i 12% ga, m e h n at sarfini 2,5% ga, kuydirish 
tannarxini 15% ga kamaytirish imkonini beradi.
T o‘rtta texnologik liniyasi bo‘lgan 5x185 metr o ‘lchamli pechlar 
bilan jihozlangan sement zavodlari yiliga 2,4 million tonna mahsulot 
ishlab chiqarish quw atiga ega. Ikkita shunday texnologik liniyali 
zavodlarning ishlab chiqarish q u w a ti e sa l,2 m illion to n n a 
sem entni tashkil qiladi. Shunda ikkinchi korxonaga nisbatan 
birinchisida 1 tonna mahsulot ishlab chiqarishga solishtirma kaptial 
mablag‘lar sarfi 15—20%, tannarx esa 5% kam b o ‘ladi. 2,4 million 
to n n a m ahsulot ishlab chiqarish quw atiga ega zavod uchun 
solishtirma kapital mablag1 va mahsulot tannarxini hamda sement- 
ning 700 kilometr masofaga tashilishini hisobga oluvchi chiqimlar 
1,2 million tonna m ahsulot 300 kilometr masofaga tashiladigan 
korxona sarf-xarajatlari bilan barobar keladi.
H ozir mamlakatimizda barcha sementning 50 foizga yaqini 
ho ‘l usulda ishlab chiqarilmoqda. Lekin yangi texnologiya negizida 
qayta vujudga kelgan va ancha tejamli hisoblangan «quruq» usulning 
istiqboli porloq.
Sutkasiga 3000 tonna klinker ishlab chiqarish quw atiga ega 
boMgan 7x6,4x95 metr o ‘lchamli pechda quruq usulda sement ishlab 
chiqarishning texnologiyasini yaratish va joriy etish m uhim
ahamiyatga ega (Navoiy sement zavodi). M azkur qurilmaning 
samaradorligini shundan ham bilish mumkinki, bu usul liniya- 
laridagi ishchilarning m ehnat unum i hozirda mavjud liniyalardagi 
ishchilarning ish unum idan taxminan ikki m arta ko‘p. Shu bilan 
birga, 1 tonna klinker olish uchun sarflanadigan yonilg‘i 1,5—2 
marta kam.
Bekobod, Quvasoy va boshqa sement zavodlari 60—100 metr 
uzunlikdagi pechlar bilan jihozlangan. Ularni siklonli issiqlik 
almashtirgich o‘matish yo‘li bilan quruq usulga o ‘tkazish maqsadga 
muvofiq.
Respublikamizdagi sement sanoatining barcha korxonalarida 
asosiy texnologik jaràÿonîarni avtomatlashtirish, sermehnat ishlami
16

---

mexanizatsiyalashtirish, m ahsulot sifatini yaxshilash borasida 
ko‘plab tadbirlarni amalga oshirish belgilangan.
Avtomat tarzda ag‘danjvchi vagonlar, toshqol, gips va boshqa- 
lami bo‘shatuvchi tebranma ag‘dargichlaming qo‘llanilishi mehnat 
unumdorligini 25% ga oshiradi. Masalan, birgina respublikamizning 
o ‘zida tashish, saqlash, o rtish -b o ‘shatish jarayonlarida jam i 
sementning 6—8% i isrof bo‘ladi. Isroflangan sementni o'rtacha 
bir foizga kamaytirish hisobiga yiliga bir necha ming tonna sement 
tejash munikin.
Pech va kukunlash agregatlarining texnologik jarayonlari 
avtomatik tarzda sozlanib turilishi lozim. Hisob-kitoblardan m a’lum 
bo‘lishicha, pechlardan (4x150; 4,5x170 va 5x185 metr) ilg‘or 
zavodlarda erishilgan o'rtacha foydalanish, ana shunday pechli 
zavodlarda ishlab chiqarish unumdorligini 7—10% oshirish uchun 
sharoit yaratadi.
Shuni ham aytish kerakki, texnologik jarayonlam i avtom at- 
lashtirish va mexanizatsiyalashtirish aylanuvchi pechlardan ham 
yaxshi foydalanish imkonini beradi.
llmiy tadqiqotlar borasida ham sementchi mutaxassislar oldida 
katta vazifalar turibdi. Bunday tadqiqotlardan muhimi sutkasiga 
5000 tonna (soatiga 200 tonna) klinker ishlab chiqarish quw atiga 
cga aylanuvchi pechli avtomatlashtirilgan liniyada sementni quruq 
usulda ishlab chiqarish uchun zaruriy texnologiya va qurilmalar 
yaratishdir.
Navoiyda ishga tushirilgan sement zavodining 7x6,4x95 m etr 
o ich am li aylanuvchi pechga ega bo‘lgan uchta texnologik liniyasi 
bo'lib, har biri soatiga 125 to n n a klinker yetkazib beryapti. 
Zavodning yillik sement ishlab chiqarish loyihaviy quw ati 1990- 
yili 3400 tonnaga yetkazildi. Ikkinchi bosqichda belgilanishiga ko‘ra, 
alohida texnologik jarayonlar istiqboli hal etilishini hisobga olib, 
zavodlaming yillik quwati 4,6 million tonna bo‘lishi ko‘zda tutilgan. 
Loyihada keltirilishicha, 3—4 liniyani qurish va barcha texnologik 
jarayonlarda katta quvvatga ega bo ‘lgan asosiy ham da yordamchi 
asbob-uskunalar ishlatish, xomashyo aralashmasi tayyorlash, uni 
m aydalash va quritish, klinkerni kuydirish ham da sovitish, 
sementni kukunlash va tayyor mahsulotni ortish operatsiyalarini
o ‘z ichiga olgan ishlab chiqarish 
ta'm inlovchi
1 
UHiVSRSITETP
ptim allashni