O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy

СЪЁМКАЛАРНИ БАЖАРИШ

X боб. ГОРИЗОНТАЛ СЪЁМКА

10.1. Теодолит съёмкаси ва унинг моҳияти
Теодолит съёмкаси дала ўлчаш ишларидан бошланиб, уни ба­­жаришда дастлаб съёмка асоси — геодезик пунктлар оралиҚида съём­­ка тармоҚи барпо қилинади ва у асосида жойдаги тафсилотлар съём­­ка қилинади. Теодолит съёмкаси дейилишига сабаб асосий ўлчаш ишлари — горизонтал бурчаклар ва оҚиш бурчаклари геоде­зик ас­боб — теодолит билан бажарилишидир.
Теодолит съёмкасини бажаришда ёпиқ кўп­бурчаклар (полигон­лар) тармоҚи (10.1-а шакл) ёки очиқ кўп­бур­чаклар тармоҚини ҳосил қилувчи теодолит йўллари (10.1-б шакл) съёмка тармоҚи бўлиб хиз­мат қилади. Бу чизиқлар учи нуқталарининг ўрни жойда маҳ­кам­ланади ва координаталари аниқланади.
Катта бўлмаган ер бўлакларини съёмка қилишда эса ёпиқ кўпбурчак (полигон) ёки очиқ кўпбурчаклар съёмка асоси вазифасини бажаради (10.2-шакл).

10.1- шакл.



10.2- шакл.

Полигон ўрта қисмида жойлашган тафсилотларни съёмка қилиш учун полигон ўртасидан қўшимча йўл ўтказилса, унга диагонал йўл де­йилади (2, 6, 7 ва 5 нуқталар, 10.1-а шакл).
Ўлчашларни бажаришдан аввал йўллар бурилиш нуқталарининг ўр­ни жойда ёғоч қозиқлар, ёғоч устунлар (7.2 га қаралсин) ва бош­қа­лар билан мустаҳкамланади. Нуқталар мустаҳкамлангандан кейин то­монлар орасидаги бурчаклар, томонларнинг узунлиги ҳамда улар­нинг оҚиш бурчаклари (томонлар узунлиги горизонтал қуйилишини ҳи­соблаш учун) ўлчанади.
Шундай қилиб, теодолит съёмкасини бажариш қуйидаги бос­қич­лардан ташкил топади:
1. Теодолит йўли (полигон) нуқталарини жойда мустаҳкамлаш.
2. Полигон ёки очиқ йўлда томонлар узунлигини ва горизонтал бур­чакларни ўлчаш.
3. Жой тафсилотларини съёмка қилиш.
Ўлчашлар натижаси махсус журналга ёзиб борилади. Тафсилотлар съём­каси асосида абрис чизилади.
Дала ўлчаш натижалари камерал шароитда (хонада) математик иш­лаб чиқилади ва теодолит йўли нуқталарининг координаталари то­пилади. Сифатли қалин чизма қоғоз (ватман) олиниб, тегишли мас­штабда унга теодолит йўли (полигони) нуқталари ҳисоблаб то­пил­ган координаталари бўйича туширилади. Планга олиш абрисидан фойдаланиб, йўл томонларига таянган ҳолда таф­си­лотлар тегишли шартли белгилар билан қоғозга туширилади ва тео­долит съёмкасининг плани ҳосил қилинади.
Шундай қилиб, ер бўлагининг теодолит съёмкаси натижасида уш­бу жойнинг фақат тафсилот ва предметлари тасвирланган плани ҳо­сил қилинади. Теодолит съёмкаси, асосан, йирик масштабларда ба­жарилади ва ер, ўрмон тузиш ишларида кенг қўлланилади.