|
Musiqiy-nazariy meros. iX asrdan boshlab o‘rta osiyoxalqlarining bosqinchijar zulmidan ozod bo‘lishi tufaylihokimiyat somoniylar qo‘liga o‘tdi. o‘rta osiyoda rivojlanish20 muqanna — arab xalifaligi davrida xalq qo‘zg‘oloni yo‘lboshchisi (oqkiyimlilar - xalq harakatining yetakchisi).davri boshlandi. Hokimiyatda katta o‘zgarishlar bo‘lib feodalizmdavri boshlandi. shaharlar o‘sdi, uylar barpo etildi. Bozor, savdorivojlandi. iqtisod rivojlanishi bilan birgalikda adabiyot, san’at,
madaniyat sohalarida ham katta o‘zgarishlar qayd qilindi.Bu davrda ajoyib olim-mutafakkirlar muhammad muso alXorazmiy, abu Nasr al-Forobiy, ibn sino, ahmad Faig‘oniy, abuRayxon Beraniy, shoir, sharq klassik adabiyotining asoschisiabu abdullo Rudakiy, abulqosim Firdavsiy va boshqalar yashabijod qildilar.somoniylar davlatida madaniyat va san’atningrivojlanishining boisi o‘sha davrda Buxoro shahriga barchamashhur va iste’dodli shoir, hofiz, olimlar, musiqachi varaqqosla rni somoniylar sarvari ismoil somoniy da’vat qilib,barcha madaniy va san’at ahliga ijod uchun sharoit yaratibberdi. Albatta, barcha shoir va hofizlar san’at ahli shoh saroyidayashab ko‘proq hukmron shaxslar va saroy ahlini maqtaydiganasarlar yarata boshladilar21. Tez orada Buxoro shahri madaniyatva san’at markaziga aylandi. o‘sha davrda saroy shoirlari vamusiqachilari ijodida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi. qasidajanrining rivojlanganligi va uning muqaddima qismi nasib22dan
mustaqil musiqiy poetik janr g‘azal23 tug‘ilishi somoniylardavlatida madaniyat va san’at yanada rivojlanganidan darakberadi.
21 qasida (arabcha, niyat qilmoq ma’nosini bildiradi ) - sharqmumtozadabiyotidagi she’riy janrlaridan bin. qasida biror shaxsning madhigabag*ishlangan. o‘zbek mumtoz qasidalari arab va fors qasidachiligi zaminida yuzaga kelgan, uning ilk namunalari “devonu-lug‘at-it turk” da uchraydi. o‘zbekiston milliye nsiklopedi yasi.- 23 G‘azal — (arabcha, sevish, oshiq bo*lish ma’nolarini bildiradi) 1. sharq
adabiyotida eng keng tarqalgan link janr. G‘azal atamasi 6-7 asrlarda arab
she’riyatida paydo bo‘lgan. musiqiy poetik janr. 2. sharq madaniyatida
keng o‘rin olgan mumtoz musiqa janri. o‘zbekiston milliy ensiklopediyasi.-T.: somoniylar davlatida yana bir holatni aytib o‘tish joiz, ya’niilm-fan uchyo‘nalishda rivojlangan:
1. diniy-mifologik.
2. Tabiiy ilm.
3. Tasavvuf yo‘nalishi.
mana shu uch yo‘nalishda olim mutafakkirlar ijod qilibkelgan. masalan, al-Kindiy, al-Xorazmiy, al-Farg‘oniy o‘zasarlarini dimy-mifologik yo‘nalishda bayon etgan. ibn sino vaal-Farg‘oniy esa tabiiy ilm sohasida ko‘p asarlarini yaratishganvadeyarli barcha olim, shoir va musiqachilar o‘z asarlaridatasavvuf yo‘nalishi mayjud edi.
qasida va g‘azal kuychisi shoir a.Rudakiy xalq orasida tezshuhrat qozonib, Uning asarlarida o‘sha davrga xos maqtovva sharaflanishdan tashqari ko‘proq erkin mavz ular bo‘lgan.Rudakiyning she’riy misralari insonlar qalbidan chuqur joyolganl igi ko‘p asarlarda zikr etilgan24.somoniylar davlatida qadimgi epik afsonalar, qahra monlik
Dostonlari vujudga keldi. “shohnoma” asarining muallifia.Firdavsiy o‘z asarida aynan shu janrlarga murojaat etib,o‘z zamonida va undan oldingi zamonlarda yashab o‘ziningshijoatlari bilan qahramonlik ko‘rsatgan bahodirlar to‘g‘risida
ma’lumot beradi. asarda saroy hayoti o‘tkaziladigan barchatadbirlar, ziyofatlar, o‘sha tadbirlarda yangragan musiqa asarlariva cholg‘u asboblari to‘g‘risida ma’lumot berilgan. shuninguchun bu asar o‘rta osiyo xalqlarining ensiklopedik asarihisoblanadi.o‘rta osiyo musiqiy, nazariy ilmi aynan iX asrdan boshlab
rivojlandi. shu yillardan boshlab musiqa haqida risolalar paydobo‘lib unda falsafiy-estetik qarashlar, matematik va astronomikyondashish, musiqa asboblari to‘g‘risida ko‘p ma’lumotlarberiladi. ayniqsa o‘sha davrda yaratilgan Forobiyning “Kitob-
24 o‘z saroyini tashlab ketgan shohning Rudakiy misralari orqali Buxoroga
qaytib kelishi shunday dalolat beradi.ul-musiqaul-kabir”, ibn sinoning “Kitob-ush-shifo”, “Kitob-unnajot”, “Donishnoma” kabi asarlari fikrimizning isbotidir. Musiqabilan she’riy vaznning bog‘lanishi, ovozlarning munosabati,ritm haqidagi ta’limotlar Forobiy va sino asarlarida yaqqolko‘rsatilgan. albatta, aytib o‘tish joizki, sharq musiqasiningta’limoti yunon olimlari aristotel, Gipokrat, Pifagor, aristoksinkabi yirik mutafakkirlarning qarashlari bilan mushtarakdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
