O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politexnika instituti «Menejment»

Erkin bozor uchun faoliyat ko‘rsatuvchi tovar ishlab chiqaruvchilaro‘zlari ishlab chiqargan tovarlarni o‘zlari sotishni tashkil qilishi mumkin. Buning uchun ular o‘zlarining buyurtmalari, filial yoki bo‘limlarini tashkil qiladilar. Savdo korxonalarini yangitdan tuzish yoki mustaqil savdo firmalarini sotib olish yoki ular ustidan nazorat qilish xuquqini beruvchi aktsiyalarni sotib olish orqali moliyaviy nazoratni o‘rnatish mumkin. Bunday jarayon quyidagi sxemada amalga oshiriladi:

Xususiy savdo-sotiq

Tovar ishlab chiqaruvchilar

Tovar iste’molchilari

Tovarlarni sotilishi

Tovarlarni iste’molchilarga yetkazishning bunday shaklidan avtomobil, kosmetika va formatsevtika, maishiy texnika va elektroapparatura jihozlari yetkazib berishda keng foydalanilmoqda.
Tovar ishlab chiqaruvchilarning tovarlarni bevosita realizatsiya qilishlari katta harajat va bozorlarni o‘rganishni taqozo qiladi. SHuning uchun ko‘pincha tovar ishlab chiqaruvchilar tovarlarni realizatsiya qilish mutaxassislari-tadbirkor-savdogarlardan foydalanadilar.
Tovar ishlab chiqaruvchilar va savdogarlarni tanlash va bir joyda uchrashtirishda o‘rtachi-vositachi muhim o‘rin tutadi.
Sotuvchi va iste’molchini bir joyda uchrashgirishdan tashqari ularning biri nomidan yoki topshiriьi asosida shartnoma tuzuvchini agent deb yuritiladi. Broker va agentga o‘zlari bajargan ishlari yuzasidan xaq to‘lanadi.
Broker va agentlar oddiy vositachilar bo‘lsa, tovar ishlab chiqaruvchilar topshirig‘iga muvofiq maxsulotlarni realizatsiya qiluvchi va muomalalarni bajaruvchi vositachi-savdogarlar ancha murakkab operatsiyalarni bajaradilar. Odatda, vositachi-savdogarlarni topshiriqlar harakteri va tovarlarni sotish shartlari bo‘yicha bir nechta tiplarga: komissioner, konsignator, shartnoma asosida ishlovchi savdogarlarga ajratiladi.