O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalar oqibatida yo‘zaga kelgan iqtisodiy zararning hisobini tahlil qilish.

Hayotimizda va ishlab chiqarish korxonalarida sodir bo‘layotgan baxtsiz hodisalarning hammasi korxonalarning iqtisodiy rivojlanishiga, ular orqali jamiyatimiz va davlatimiz iqtisodiyotiga katta miqdorda moddiy zarar etkazibgina qolmay, balki ma’naviy, hamda ijtimoiy ziyon ham etkazadi. CHunki ish jarayonida malakali kadrlarning ajralib qolish evaziga ma’lum o‘zilishlar sodir bo‘ladi. Birinchi navbatda moddiy zarar nimadan iborat ekanligini ko‘rib chiqaylik:

1. 
   Baxtsiz hodisa tufayli ishga yaroqsizligi uchun nafaqa miqdori:
   

(so‘m)

bu erda: K_i- o‘rtacha kunlik ish haqi, (so‘m);
Y_ya- ishga yaroqsiz kunlar soni.
2. Salomatligini tiklab olish uchun dori darmon va tibbiyot muassasasiga sarflanadigan xarajat miqdori:

a) qisman nogironlik uchun:		(so‘m);
b) butunlay nogiron bo‘lganda:		(so‘m);

bu erda: - baxtsiz hodisa ro‘y berguncha o‘rtacha oylik maosh, (so‘m);
- nogironlik davridagi o‘rtacha oylik maosh, (so‘m);
- nogironligi uchun nafaqa puli, (so‘m);
- shikastlangan ishchining yoshi;
- tashkilot aybini izohlovchi koeffitsent;
- ishchining yoshini ko‘rsatuvchi koeffitsent;
Ishchilarning yoshini ko‘rsatuvchi koeffitsentni ayollar uchun , hamda erkaklar uchun ko‘rinishda aniqlanadi. Bu yerda, 12 – yil davomidagi oylar soni; 55, 60 – ayollar va erkaklarni nafaqaga chiqish yoshini bildiradi.
3. O‘lgan ishchining oilasiga to‘lanadigan nafaqa miqdori:

(so‘m)

bu erda: m – tashkilot qaramog‘idagi odamlar soni;
- tashkilot qaramog‘idagi odamlarga to‘lanadigan nafaqa puli, (so‘m);
- tashkilot qaramog‘idagi odamlarga to‘lanadigan yillik yig‘indi.
4. Tibbiyot muassasasining moddiy sarf xarajatlari:

(so‘m)

bu yerda: - bir kunlik davolash xarajatlari;
- davolangan kunlar soni.
5. SHikastlangan asbob va uskunalar qiymatidan kelib chiqadigan xarajatlar quyidagi nisbat bilan aniqlanadi:

(so‘m)

SHunday qilib yil davomida tashkilotda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar tufayli yetkazilgan umumiy zarar quyidagi ifoda bilan topiladi:

(so‘m)

Ma’naviy va ijtimoiy zararlar yig‘indisi, ish sifatining pasayishi va mahsulot ishlab chiqarish muddatining cho‘zilib ketishi sabablarini olingan natijalarini quyidagi 2-jadvalga yozamiz.

2-jadval

№	Ishlab chiqarish korxonasining nomi	Hisob muddati	Ishga yaroqsiz kunlar	O‘rtacha maosh	Nafaqa miqdori	SHikastlangan jihozlar	Umumiy zarar
1.	Ta’mirlash sexi
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.

5. 
   Ishlab chiqarishda baxtsiz keltirilgan zararning iqtisodiy hisobini aniqlashga doir namunaviy misol.
   

Misol tariqasida, ta’mirlash sexida baxtsiz hodisalar keltirilgan zararning iqtisodiy hisobini ko‘rib chiqamiz. Misolni ishlash jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni bajarish uchun berilgan 1-variantdan foydalanamiz, ya’ni:
Misolning echilishida, baxtsiz hodisa tufayli ishga yaroqsizligi uchun nafaqa miqdorini aniqlaymiz:

(so‘m)

Salomatligini tiklab olish uchun dori-darmon va tibbiyot muassasasiga sarflanadigan xarajat miqdori quyidagicha topiladi:

a) qisman nogironlik uchun:
	(so‘m)
b) butunlay nogiron bo‘lganda:
	(so‘m)

bu erda, ishchining yoshini ko‘rsatuvchi koeffitsentni erkaklar uchun qabo‘l qilinib, ko‘rinishda aniqlandi.
O‘lgan ishchining oilasiga to‘lanadigan nafaqa miqdorini aniqlaymiz:

(so‘m)

Tibbiyot muassasasi uchun sarflanadigan moddiy sarf xarajatlari:

(so‘m)

SHikastlangan asbob va uskunalar qiymatidan kelib chiqadigan xarajatlar quyidagi nisbat bilan aniqlanadi:

(so‘m)

SHunday qilib yil davomida tashkilotda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar tufayli yetkazilgan umumiy zarar quyidagi ifoda bilan topiladi:

Ma’naviy va ijtimoiy zararlar yig‘indisi, ish sifatining pasayishi va mahsulot ishlab chiqarish muddatining cho‘zilib ketishi sabablarini olingan natijalarini 2-jadvalga yozamiz.


6. Amaliy mashg‘ulotni bajarishga doir variantlar
3-jadval

№	Ki	Yya					m
	(so‘m)		(so‘m)	(so‘m)				(so‘m)
1.	20000	5	600000	250000	40	0,75	100	5000	7200
2.	20500	6	610000	255000	41	0,8	110	5100	7300
3.	21000	7	620000	260000	42	0,85	120	5200	7400
4.	21500	8	630000	265000	43	0,9	130	5300	7500
5.	22000	9	640000	270000	44	0,95	140	5400	7600
6.	22500	10	650000	275000	45	0,5	150	5500	7700
7.	23000	11	660000	280000	20	0,55	160	5600	7800
8.	23500	12	670000	285000	21	0,6	170	5700	7900
9.	24000	13	680000	290000	22	0,65	180	5800	8000
10.	24500	14	690000	295000	23	0,7	190	5900	8100
11.	25000	15	700000	300000	24	0,75	200	6000	8200
12.	25500	5	710000	305000	25	0,8	210	6100	8300
13.	26000	6	720000	310000	26	0,85	220	6200	8400
14.	26500	7	730000	315000	27	0,9	230	6300	8500
15.	27000	8	740000	320000	28	0,7	240	6400	8600
16.	27500	9	750000	325000	29	0,75	250	6500	8700
17.	28000	10	760000	330000	30	0,8	100	6600	8800
18.	28500	11	770000	335000	31	0,85	110	6700	8900
19.	29000	12	780000	340000	32	0,9	120	6800	9000
20.	29500	13	790000	345000	33	0,6	130	6900	9100
21.	30000	14	800000	350000	34	0,65	140	7000	9200
22.	30500	15	810000	355000	35	0,7	150	7100	9300
23.	31000	5	820000	360000	36	0,75	160	7200	9400
24.	31500	6	830000	365000	37	0,8	170	7300	9500
25.	32000	7	840000	370000	38	0,85	180	7400	9600
26.	32500	8	850000	375000	39	0,9	190	7500	9700
27.	33000	9	860000	380000	40	0,5	200	7600	9800
28.	33500	10	870000	385000	41	0,55	210	7700	9900
29.	34000	11	880000	390000	42	0,6	220	7800	10000
30.	34500	12	890000	395000	43	0,65	230	7900	10100
31.	35000	13	900000	400000	44	0,7	240	8000	10200
32.	35500	14	910000	405000	45	0,75	250	8100	10300
33.	36000	15	920000	410000	46	0,8	100	8200	10400
34.	36500	5	930000	415000	47	0,85	110	8300	10500
35.	37000	6	940000	420000	48	0,9	120	8400	10600
36	37500	7	950000	425000	49	0,8	130	8500	10700
37	38000	8	960000	430000	50	0,65	140	8600	10800
38	38500	9	970000	435000	51	0,7	150	8700	10900
39	39000	10	980000	440000	52	0,75	160	8800	11000
40	39500	11	990000	445000	53	0,5	170	8900	11100