O’zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Adabiyotlar 
1.
Karimov I. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat. 2008 
yil. 
2.
Sovet O’zbekistoni gazetasi. T.: 1989 yil 25 noyabr. 
III SHO’’BA.
YOSHLARNI HARBIY-VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASHDA 
IJTIMOIY HAMKORLIKNING ZARURIYATI 
 
SOG’LOM VA BARKAMOL AVLODNI VATANPARVARLIK RUHIDA 
TARBIYALASHNING IJTIMOIY ASOSLARI
72
 
 
Mamlakatimizning mustaqillik yillaridagi taraqqiyot yo’liga nazar tashlasak, 
milliy ta’lim tizimini mustahkamlash va takomillashtirish, yoshlarning har 
tomonlama yetuk, sog’lom va barkamol bo’lib ulg’ayishi uchun barcha shart-
sharoitni 
yaratishga 
yo’naltirilgan 
ulkan 
bunyodkorlik 
ishlari 
amalga 
oshirilayotganligi yaqqol namoyon bo’ladi. 
O’zbekiston Xalqaro hamjamiyatning to’la huquqli sub’ekti bo’lib, jamiyatning 
ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlami bo’lmish - bolalar huquqlarini himoya qilish 
maqsadida Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Bola huquqlari to’g’risidagi 
konventsiya va boshqa umum e’tirof etilgan xalqaro shartnomalarni tan oldi va ularga 
amal qilib kelmoqda. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasi “Har 
kimning bilim olish huquqiga ega ekanligini, bepul umumiy ta’lim olish davlat 
tomonidan kafolatlanishi”ni mustahkamlab qo’yildi [1,15-b.]. Bolalar huquqini 
himoya qilish masalalari nafaqat Konstitutsiyamiz va «Bolalar huquqlari kafolatlari 
72
 
Arzimatova Inoyatxon Madimarovna
- falsafa fanlari nomzodi, dotsent,
Tursunov Bunyodbek
- Farg’ona 
davlat universiteti 

---

268 
to’g’risida»gi qonun bilan, balki qonunchiligimizning deyarli barcha sohalarida 
nazarda tutilgan normalar bilan ham kafolatlangan.
 
Vatanimiz taraqqiyotining har bir dovoni yoshlarimiz hayoti, ularning 
intilishlari, barcha sohada qo’lga kiritayotgan ulkan muvaffaqiyatlari bilan 
chambarchas bog’liq. O’zbekiston istiqlolining dastlabki kunlaridan uzoq istiqbolni 
ko’zlab, farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo’lishlari 
shart, degan ezgu-niyatni o’z oldiga asosiy maqsad qilib qo’ygan. Mustaqillik 
yillarida ushbu strategik maqsad sari ko’lami va ahamiyati jihatidan ulkan ishlar 
amalga oshirildi. Yurtimizda kelajak avlodni sog’lom tug’ilishi va ulg’ayishi uchun 
barcha zarur sharoitlar yaratilgan. O’tgan davr mobaynida aholining ijtimoiy 
farovonligini ta’minlash va ijtimoiy sohani rivojlantirish masalalari muhim o’rin 
egalladi. Chunonchi, so’nggi yillarda mamlakat davlat byudjetining harajatlari 
tarkibida ijtimoiy sohaga yo’naltirilgan harajatlar yuqori darajada saqlanib qolmoqda. 
Mamlakatimizda aholi salomatligini mustahkamlashning muhim va samarali 
omili bo’lgan jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga ham alohida e’tibor 
qaratilmoqda. O’zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi tashkil etilib, 
bolalar va o’smirlar o’rtasida sportni ommalashtirish, sog’lom hayot tarzini qaror 
toptirish, barkamol avlodni shakllantirishning noyob tizimi yulga qo’yildi. Bolalar 
sporti ta’lim-tarbiya sohasining uzviy qismiga aylandi. Uch bosqichli sport tizimi - 
«Umid nihollari», «Barkamol avlod» va «Universiada» musobaqalari yoshlarni 
sportga keng jalb etish, professional sportchilarni tarbiyalashda muhim o’rin 
tutmoqda. 
Bu esa o’z o’rnida bugungi kunda yoshlarni vatanparvarlik ruhida 
tarbiyalashning naqadar muhim ekaninini ko’rsatib turibdi. 
O’quvchi-yoshlarimizda vatanparvarlik tuyg’usini tarbiyalash, ularni Vatan 
ma’nosini teran anglab etishga o’rgatish, vatanparvarlik - yuksak axloqiy tamoyil 
ekanini tushuntirish dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Mustaqilligimizning ilk 
yillaridayoq O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov qayd 
qilganidek, asosiy omillardan biri bu: 
- umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; 

---

269 
-
xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; 
-
insonning o’z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; 
-
vatanparvarlik» dan iboratdir [2,65-b.]. 
Vatanparvarlik mavzusining falsafiy-tarixiy tahlili zaminimizda yaratilgan 
qadimgi rivoyatlar, afsonalar, hikoyatlar va dostonlarga, ya’ni xalq og’zaki ijodi 
namunalariga borib taqaladi. Xalq og’zaki ijodida ko’proq umuminsoniy qadriyatlar 
va vatanparvarlik xislatlariga e’tibor berilgan, ularning mohiyati, mazmuni turlicha 
talqin qilingan. Spitamen, Alpomish, To’maris va Shiroq to’g’risidagi dostonlarda 
vatanparvarlik, xalq va yurt ozodligi uchun fidoyilik ruhi badiiy tasvirlangan. Sharq 
mutafakkirlarining asarlarida ham vatanparvarlik intilishiga alohida ahamiyat 
berilgan. Abdulla Avloniy komil insonni tarbiyalash borasidagi qarashlari bilan Sharq 
mutafakkirlarining fikrlarini boyitar ekan, komil inson qiyofasida, yana shuningdek, 
vatanparvarlik va intizomlilik sifatlari ham namoyon bo’lishi kerak, deb hisoblaydi. 
Vatanparvar shaxs qiyofasida tahliliy materiallarga ko’ra quyidagi sifatlar 
namoyon bo’ladi: Vatanga bo’lgan mehr-muhabbat, unga sadoqat, o’zi mansub 
bo’lgan millat o’tmishi, urf-odatlari, an’analari va qadriyatlariga sodiqlik, Vatan va 
millat tarixidan g’ururlanish, yurtning moddiy, shuningdek, millat tomonidan 
yaratilgan ma’naviy boyliklarini asrash, ularni ko’paytirish borasida g’amxo’rlik 
qilish, Vatan ravnaqi va millat taraqqiyoti yo’lida mehnat qilish, Vatan ozodligi va 
millat erkiga qilinayotgan har qanday tahdidga qarshi kurashish, Vatan va millat 
obro’yi, sha’ni, or-nomusini himoya qilish, Vatan ravnaqi va millat taraqqiyotiga 
ishonishdan iborat.
Yosh avlodni jamiyatga, mehnatga, o’ziga munosabatini ochib beruvchi 
ma’naviy fazilatlarga muvofiq ravishda tarbiyalash tarbiyalanuvchi shaxsni, 
vatanparvarlik tarbiyasining pedagogik va psixologik asoslarini chuqur bilishni talab 
qiladigan murakkab jarayondir. Vatanparvarlik tushunchalarning turli yosh davrlarida 
shakllanish darajasi turlichadir. Jumladan, vatanparvarlik ongi, vatanparvarlik 
qadriyatlari, vatanparvarlik his-tuyg’ulari. 
Talaba-yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularda milliy g’urur va 
iftixor tuyg’usini shakllantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Qurolli 

---

270 
Kuchlarining harbiy qismlariga ekskursiyalar uyushtirish hamda yoshlarni davlat 
hokimiyati organlari tizimi va faoliyati bilan yaqindan tanishtirishga qaratilgan 
turkum uchrashuvlar tashkil etish shular jumlasidandir. Talabalar o’rtasida 
vatanparvarlik tarbiyasi ularga oid mavzularda suhbat, davra suhbati, matbuot 
konferentsiyasi, viktorina, uchrashuv, ko’rik-tanlov, bahs-munozaralar tashkil etish 
kabi shakllarda amalga oshirilishi mumkin. Muzeylarga ekskursiyalar uyushtirish, 
vatanparvarlik mavzularida yaratilgan asarlarni birgalikda o’rganish, kinofilmlar 
tomosha qilish ham o’zining ijobiy natijasini beradi. 
Vatanparvarlik ong, axloqiy faoliyat ko’nikmalari hamda vatanparvarlik 
madaniyati turli sohalarida fidokorona mexnat qilayotgan, ilm-fan, madaniyat, ishlab 
chiqarish, sport sohalarida yutuqlarni qo’lga kiritish bilan O’zbekiston Respublikasi 
nomini jahonga mashhur qilayotgan, uning obro’-e’tiborining oshishiga o’zining 
munosib hissasini qo’shayotgan shaxslar hayoti va faoliyat to’g’risidagi 
ma’lumotlardan samarali foydalanish, vatanparvarlik namunalarini ko’rsatgan, xalq 
qahramonlari namunasida shakllantiriladi. 
Vatanparvarlik tarbiyasi yoshlarda dunyoqarashni shakllantirishda ham muhim 
ahamiyatga ega bo’lib, uni samarali tashkil etishda ong, his-tuyg’u hamda xulq-atvor 
birligiga erishish maqsadga muvofiqdir. Badiiy va ilmiy adabiyotlar, matbuot 
yangiliklari, kinofilm, spektakl g’oyalari, turli suhbatlar mazmunini tushuntirish, 
targ’ib etib borish orqali o’quvchilar ongiga vatanparvarlik tuyg’ulari singdiriladi. 
Vatanparvarlik tuyg’usini bolalarda maktabgacha ta’lim yoshidan boshlab hosil qilish 
maqsadga muvofiqdir. O’quvchiga fuqaro sifatida o’z xulq-atvori mazmunini tahlil 
etish imkonini berish lozim. Vatanparvarlik tarbiyasini tashkil etish uchun ma’lum 
shart-sharoitlarning mavjudligi taqozo etiladi. Bular: 
-
o’quv yurtida tashkil etilayotgan ta’lim-tarbiya jarayoni yuksak darajada 
uyushtirilishi kerak; 
-
vatanparvarlik tarbiyasini tashkil etish jarayonining muvaffaqiyati o’qituvchi 
va o’quvchilar jamoasining saviyasiga bog’liq; 
-
tarbiyaviy ishning rejali, uzluksiz, tizimli bo’lishiga erishish; 
-
oila, maktab va mahalla o’rtasida o’zaro hamkorlikning yuzaga kelishi 

---

271 
vatanparvarlik tarbiyasining muvaffaqiyatini ta’minlaydi; 
-
o’quvchilarning axloqiy va huquqiy me’yorlar, umumiy tartibga qat’iy rioya 
etishga o’rgatish, zimmasidagi burchni to’laqonli ado etishlariga e’tiborni 
qaratishlardir. 
Dars va darsdan tashqari tarbiyaviy ishlar jarayonini Alpomish, To’maris, 
Shiroq kabi xalq qahramonlari, Amir Temur, Ulug’bek, Bobur singari davlat 
arboblari va sarkardalarimiz, Ibn Sino, Beruniy kabi olimu fuzalolarimiz qarashlariga 
tez-tez murojaat qilishimiz, yoshlarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash ishning 
asosini tashkil kiladi. Shu bilan birgalikda tarbiya borasidagi jahon standartlariga ham 
e’tiborni qaratmoq lozim. Yoshlarda vatanparvarlik tuyg’usini shakllantirishda harbiy 
vatanparvarlik tarbiyasining ham ahamiyati beqiyosdir. Vatanparvarlik tarbiyasini 
tashkil etishda ta’lim muassasalarida o’qitilishi yo’lga qo’yilgan boshlang’ich harbiy 
tayyorgarlik mashg’ulotlari muhim ahamiyatga ega. O’quvchilar o’rtasida chaqiriqqa 
qadar boshlangich tayyorgarlik fani bo’iicha o’zlashtirilgan nazariy va amaliy 
bilimlarni namoyish etish imkonini beruvchi musobaqaning tashkil etilishi bu borada 
ijobiy natija bera oladi.
Ta’lim-tarbiya sohasida mehnat qilayotgan har bir pedagog va mas’ul 
tarbiyachilar, yosh talabalarni avvalo, vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga ularning 
ongi va qalbiga, ona - Vatanga muhabbat, yurtga sadoqat g’oyalarini chuqur 
singdirishga muhim vazifa sifatida qarash lozim. Oila Vatan ichra Vatandir. Aslida 
chinakam vatanparvarlik fazilatlari oilada, mahallada, o’quv dargohlarida, ota-onalar, 
pedagoglar tomonidan boshqariladi, shakllantiriladi. Talabalarga pedagoglar 
tomonidan berilayotgan ma’lumotlardan shuni anglash lozimki, o’zlari Vatanni 
qanchalik sevsalar, ushbu tuyg’uni talabalarga shunchalik singdira oladilar. Ezgulik, 
yaxshilik, yaratuvchanlik, fidoyilik, mardlik, sadoqat, mehr-oqibat kabi insoniy 
fazilatlar kishida vatanparvarlik degan umuminsoniy qadriyatni shakllantiradigan 
omillar bo’lib, ular ta’lim-tarbiyamizda qaror topadi.